De Vingerafdrukken op de Vinex

maandag 6 februari 2012 - Afgelopen vrijdag schreef de PvdA in de wekelijkse nieuwsbrief dat de drie gemeenten die nu Lansingerland vormen nooit voor groei kozen. Is dat zo? Of zitten er Vingerafdrukken op de Vinex?

In onderstaand artikel laat ik zien dat onze gemeentebestuurders met gulden- en eurotekens in de ogen allerlei afspraken aangingen. En vervolgens niet eens de moeite namen om zorgvuldig om te gaan met de regionale grabbelgelden. En de problemen van Wilderszijde zijn voor 70% toe te schrijven aan de bestuurders zelf.

Aan- en Inleiding

Aanleiding zijn reacties uit de community rond dit blog over de (overigens doorgaans uitstekende) PvdA nieuwsbrief onder het kopje "Folow up van ons debat “De Woningmarkt op Slot" (JS: "follow" zou beter Engels zijn). De PvdA schrijft:

"Vele gemeenten hebben in de goede jaren stevig op hun bouwgrond verdiend dus is het niet vreemd dat het Rijk niet staat te trappelen om hen nu zij in financieel zwaar weer zijn terecht gekomen. Het gaat immers om eigen strategische keuzen en ook als het om de gemeente als ondernemer in gronden gaat, zijn er goede en slechte tijden.
Voor Lansingerland ligt dat compleet anders. De drie kleine gemeenten waaruit Lansingerland in 2007 ontstaan is, hebben in het verleden nooit voor groei gekozen. Die noodzaak kwam er vanwege de door het Rijk opgelegde Vinex taakstelling."

Deze redenering is niet specifiek voor de PvdA. Ook andere bestuurders en partijen vertellen het zo. Zie dit extra filmpje van KRO Brandpunt.

Die verantwoordelijke politici hier zijn dus allemaal van hetzelfde laken een pak. We kunnen tijdens het lezen een toepasselijke song beluisteren van Paul Simon: The Myth of Fingerprints.

Vinex

Gaan we eens kijken hoe de Vinex-afspraken in elkaar zaten. Vinex is een afkorting voor VIerde Nota Ruimtelijke Ordening eXtra, deze nota is opgesteld door het Ministerie van VROM in 1991. Strikt genomen word met Vinex-wijken locaties bedoeld die in die nota zijn opgenomen en overeengekomen tussen het rijk en lagere overheden en die tussen 1995 en 2005 zijn gerealiseerd. Inmiddels is het centraal aanwijzen van deze locaties vervangen door een meer gedecentraliseerde nota, Nota Ruimte uit 2004. En de financiële problemen van Lansingerland, die hebben te maken met de plannen uit de Nota Ruimte. Waarbij gezegd moet worden dat een deel overerving is van nog niet gerealiseerde woningbouw uit de Vinex-tijd.

Gelukkig wordt bijna alle beleid op zijn tijd geëvalueerd. Vroeger verdwenen die rapporten in een donker archief. Maar tegenwoordig staan ze online.

In oktober 2010 verscheen een rapport in opdracht van het Ministerie van VROM. Een "Evaluatie woningbouwafspraken 2005-2009 - Realisatie en werking van het instrument woningbouwaf-spraken met BLS-subsidies". Wat dat zijn, daar kom ik zo op.

Sla paragraaf 2.1 op op blz. 9 van de PDF, of de genummerde blz. 3:

"Met 20 stedelijke regio’s heeft het Rijk afspraken gemaakt over de woningproductie in de periode 2005 – 2009. [...] Met de afgesproken woningbouwaantallen werd het geraamde woningtekort per 2010 op het niveau van de stedelijke regio’s gezamenlijk teruggebracht tot 1,5% van de woningvoorraad. Daarnaast heeft het Rijk particulier opdrachtgeverschap willen stimuleren met de afspraken.
Als tegenprestatie stelde het Rijk BLS-middelen beschikbaar voor de regio’s."

BLS-middelen is dus geld, euri, voortkomend uit het Besluit locatiegebonden subsidies.

Kleinsteeds

De stedelijke regio in deze contreien was de Stadsregio Rotterdam. Hoe ging dat hier? Ook dat is geëvalueerd door de Rekenkamer Rotterdam, in april 2007.

Op blz. 50 staat over het Besluit locatiegebonden subsidies:

"Op basis van dit besluit verstrekt het rijk aan de stadsregio Rotterdam subsidie voor het bouwen van woningen. Hierover maken het rijk en de stadsregio verstedelijkingsafspraken. Voor de periode 1995-2005 heeft de stadsregio een subsidie ontvangen van 149 miljoen euro voor het bouwen van 53.000 woningen. Voor de periode 2005-2010 ontvangt de stadsregio 73,3 miljoen euro voor het bouwen van 36.450 woningen."

En onder het kopje "111-2-2 stadsregio Rotterdam":

"Ter realisatie van de verstedelijkingsafspraken met het rijk maakt de stadsregio Rotterdam afspraken met de afzonderlijke gemeenten. Deze afspraken zien op de aantallen te bouwen woningen."

Met in een voetnoot:

"Alle deelnemende gemeenten hebben vertegenwoordigers afgevaardigd in de regioraad. Deze raad vormt het algemeen bestuur van de stadsregio. De regioraad kiest uit zijn midden een dagelijks bestuur van acht leden. De burgemeester van Rotterdam is voorzitter van zowel de regioraad als het dagelijks bestuur"

Die afspraken werden vastgelegd in convenanten. Ze gaan niet alleen over aantallen woningen. Terug naar blz. 9, of genummerde blz. 3, van de VROM-evaluatie:

"Ten tweede zijn er meerdere regio’s die bovenop de voor het realiseren van het gewenste woningtekort benodigde productie een eigen, regionale ambitie in het convenant hebben opgenomen."

En inderdaad, de Rekenkamer Rotterdam legt dat uit op blz. 56:

"Binnen de regio zijn met alle gemeenten woningbouwafspraken gemaakt: welke gemeente bouwt hoeveel woningen per prijsklasse? Op basis van het beleidskader stedelijke vernieuwing ("Vernieuwen en delen") dat door de regioraad is vastgesteld in 2004, is bepaald dat:

* categorie I: de grootstedelijke gemeenten maximaal 20% sociaal bereikbare huurwoningen mogen plegen (Rotterdam, Schiedam, Vlaardingen en Maassluis);

* categorie II: de groeistedelijke gemeenten minimaal 40% sociaal bereikbare huurwoningen moeten plegen (Rozenburg, Spijkenisse, Capelle a/d IJssel, Ridderkerk, Hellevoetsluis);

* categorie III: de kleinstedelijke gemeenten en dorpen minimaal 30% sociaal bereikbare huurwoningen moeten plegen."

Berkel en Rodenrijs, Bergschenhoek en Bleiswijk werden niet gezien als groeistedelijke gemeenten, blijkbaar. Ze moesten wel sociaal bereikbare huurwoningen bouwen. Rotterdam had er veel te veel van, met dito problemen (had ook te maken met de slechte kwaliteit van de woningen), terwijl de omliggende gemeenten allemaal mooie wijkjes met huisjes-met-tuintjes bouwden. De Rotterdammers die het wat beter ging vertrokken spoorslags naar de 3B-hoek, zoals dat heette. Volgens een evaluatie door het Centrum voor Onderzoek en Statistiek van de gemeente Rotterdam:

"In het algemeen betekent dit een afname van deze voorraad in grootstedelijke gemeenten, een gelijk blijvende omvang in groeistedelijke gemeenten en een groei in kleinstedelijke gemeenten."

Grabbelgeld

Maar hoe kreeg de Stadsregio Rotterdam die gemeenten zo ver om bouwafspraken te maken? De VROM-evaluatie op blz. 21 of genummerde blz. 15 over de BLS-gelden:

"Hoewel de bedragen per woning geen zoden aan de dijk zetten zijn de totaalbedragen wel een reden voor de bestuurder om te sturen op de afspraken. [...] Gemeenten en regio’s hebben de BLS-subsidies op verschillende manieren ingezet. [...] De beleidsvrijheid bij de inzet van de subsidie wordt positief gewaardeerd door veel respondenten."

Ja, dat zal wel!

Het was niet allemaal vrijheid-blijheid. De Rekenkamer op blz. 56:

"In de afspraken is opgenomen wat de gevolgen kunnen zijn van het niet nakomen van de afspraken. Bij een woningbouwproductie die lager ligt dan afgesproken, kan de stadsregio de gemeente een heffing opleggen."

En dat moeten we natuurlijk niet hebben. Op 11 december 2008 stuurde de gemeente Lansingerland een brief aan de Stadsregio Rotterdam vooral om te bakkeleien over nieuwe afspraken na 2010. De gemeente schrijft:

"Zeker gezien het feit dat wij de door ons oorspronkelijk geplande woningaantallen voor het overgrote deel wel zullen realiseren, maar gelijkmatiger verdeeld en daardoor gespreid over een langere periode."

In juli 2009 schrijft de gemeente een brief met gelijke strekking als reactie op Ontwerp Provinciale Structuurvisie.

En die BLS-gelden, wat was daarover afgesproken met onze gemeenten. Neem het Convenant met Berkel en Rodenrijs voor de periode 2005-2010. Daarin staat dat de gemeente jaarlijks zal doorgeven hoeveel is gebouwd.

Bedankt voor die blooeemen

Kijken we eens in de accountantsrapporten uit 2008 op blz. 11:

"Zoals vermeld in de programmarekening zijn diverse over- en onderschrijdingen ten opzichte van de begroting het gevolg van foutieve ramingen in de begroting. Een gedegen oordeel over de rechtmatigheid van de over- en onderschrijdingen is daarom niet mogelijk."

Gaat het om 1 euro? 10 euro? 100 euro? Kan gebeuren. Nee, het plaatje op blz. 11 laat zien dat het gaat om 85 miljoen euro. De accountant zei nog net niet dat het geld in een schoenendoos was weggegeven.

Is het een jaar later beter? De accountant schrijft op blz. 18:

"De rechtmatigheid van gehanteerde grondaan- en -verkoopprijzen is in sommige gevallen moeilijk aan te tonen door het ontbreken of niet kunnen terugvinden van getekende overeenkomsten."

De gemeente zegt dat het komt door de fusie van de drie gemeenten, een smoesje dat nu al járen meegaat. Lees bijvoorbeeld de management-letter van de accountant aan het directieteam van de gemeente, op blz. 5, derde bolletje:

"Ten behoeve van het traject van de jaarrekening is het naar onze mening essentieel om in ieder geval aanvullend aandacht te besteden aan:
[...]
* De verwerking van de van de Stadsregio Rotterdam verkregen subsidies ter stimulering van de woningbouwproductie."

Een gevalletje "Bedankt voor die blooeemen uit de Stadsregio die ook dit jaar weer onze Jaarrekening oplúisteren", vrij naar JP2.

Daar komt nog bij dat in deze gemeente met zoveel actief grondbeleid en woningbouw er bijvoorbeeld tot april 2010 geen Nota grondbeleid was.

Vingerafdrukken

Hoe ging dat dan met Wilderszijde? Behalve dat de gemeente een grote verantwoordelijkheid op zich had met de regionale grabbelgelden, werd nog in 2007 gekozen voor een constructie met bouwclaims. We lezen de Heraut:

"Een projectontwikkelaar heeft grond aan de gemeente overgedragen in ruil voor een bouwclaim van 1500 woningen."

Maar hoe kwamen ze nu aan al die bouwplannen daar? Kijken we op de website van de gemeente in Bestemmingsplan Wilderszijde II van juli 2008 op blz. 15, of genummerde blz. 1:

"In de nieuwe afspraken met de stadsregio is de opgave voor de locatie Wilderszijde I circa 790 woningen waarvan 20% sociale woningbouw. Circa 50% van het woningbouwprogramma zal bestaan uit middeldure koopwoningen, circa 10% uit twee-onder-een-kapwoningen en eveneens circa 10% uit vrijstaande woningen en penthouses. Voor de locatie Wilderszijde II zal een programma worden gehanteerd dat de gemeente vrijheid biedt ten aanzien van de omvang en opbouw van het woningbouwprogramma, mits ten minste 20% daarvan als sociaal bereikbaar wordt gerealiseerd. Bij collegebesluit van 10 augustus 2004 heeft de locatie de naam Wilderszijde gekregen."

Let op: Wilderszijde II viel buiten de afspraken met de Stadsregio. Dit was een eigen plan, onder verantwoordelijkheid van de huidige bouwwethouder, dat men lucratief vond. Zie het aantal woningen pal onder 1. Inleiding: "circa 2.650 woningen en circa drie ha voorzieningen". Waarvan 790 in afspraak met de Stadsregio. Nota bene: 70 procent van Wilderszijde is eigen projectontwikkeling.

De gemeente Bergschenhoek kocht de gronden van de projectontwikkelaars en gaf hen met een bouwclaim het recht om binnen het vigerende bestemmingsplan te bouwen.

Stelling van de PvdA en anderen over dat de financiële problemen komen door de dwang van de Rijksoverheid, is niet geheel houdbaar. Hoewel er soms kanonneerbootpolitiek werd gevoerd, zoals we allemaal weten. En de gemeenten die nu Lansingerland vormen in 2005 nog vast zaten aan oude bouwafspraken. Maar dat test de kwaliteit van je gemeentelijke onderhandelaars (hint, hint). Bij Wilderszijde was immers ruimte in de afspraken.

Categorie: Lokaal