Nieuwjaar, klimaat, burgerdividend en Lansingerland

maandag 31 december 2018 - Dit is voorlopig het laatste bericht. Tijd om vooruit te kijken. Wat zijn structurele problemen voor Lansingerland en Nederland en hoe kunnen we daar het hoofd aan bieden?

Sinds medio 2016 is dit politieke blog in ruste. Vooral omdat ik het zelf te druk heb gekregen om het wekelijks inhoudelijk te vullen. Mijn analyses voor de Stichting Politieke Academie over "waar woont de kiezer" worden inmiddels door vrijwel alle politieke partijen afgenomen. Dit najaar bleek ook dat de techniek waarmee dit blog 15 jaar draaide flink op de schop moet. Voorlopig dus geen berichten meer.

Laten we vooruit kijken. Wat is er aan de hand op deze valreep van 2018 en 2019?

Grootste probleem is dat de overheid er niet meer voor iedereen is. Op dit blog heb ik het voor onze gemeente Lansingerland vaker geduid als "De Vriendenrepubliek". Gemeentebestuurders bepalen zelf wat "problemen" zijn, hoe ze die oplossen, wie geld krijgt uit de ruif, en de gewone burger ziet vooral dichte loketten, teruglopende dienstverlening. En ouderen? Die moeten het maar zelf uitzoeken met mantelzorgers. Op het gemeentehuis lijkt een bordje te hangen "Niet storen". Men zegt dat de straten er mooi bij liggen, maar mijn vraag is dan wat die straten kosten? Een tijdje hanteerde onze gemeente voor leveranciers eenheidsprijzen. Een rapportje van 120 bladzijdes? 75.000 euro. Een integriteitsonderzoek? 70.000 euro. Een ander onderzoek? Ook 70.000 euro. Nu ik zelf wel in aanraking kom met overheden valt op dat je voor 70.000 euro bij andere overheden met meerdere mensen heel hard moet werken, als dat bedrag er al in zit.

In 2012 publiceerde ik mijn boek "Lot van Lansingerland" (staat in de bieb, maar ook nog steeds verkrijgbaar bij de boekwinkel) over de financiële problemen. In 2013 verscheen de Begrotingsscan over Lansingerland van de Provincie Zuid-Holland en het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Uit beide publicaties bleek dat Lansingerland veel meer geld uitgaf dan vergelijkbare gemeenten. Uitgaven werden gefinancierd met de verkoop van grond, en toen door de crisis de inkomsten tegenvielen, werd er geleend. Maar dat de gemeente boven haar stand leefde, dat stond vast. En dat is bij mijn weten niet veranderd. De verkoop van grond is weer aangetrokken, dat is alles. Als opnieuw de grondverkoop stagneert, loopt de schuld weer op. Die is nu 300 miljoen euro volgens de Jaarrekening 2017.

Heel opmerkelijk is dat de lokale lasten hier volgend jaar dalen. Er is dus een breuk met dat de grootte van de overheid wordt bepaald door de belastingen die ze ophaalt. We praten over een geheel nieuw type overheidsorganisatie. In het verleden was er discussie over hoe een overheid bedrijfsmatig te leiden. Wat sommigen te letterlijk namen, immers, een overheid is geen bedrijf. Maar als je kosten, opbrengsten, effectiviteit, doelmatigheid niet voor ogen houdt, dan loopt het al snel in de soep.

Bij het nieuwe type overheid is de overheid een bedrijf buiten de inwoners om. Een overheid die ook financieel los van de inwoners kan bestaan. Als een bedrijf.

Lansingerland bouwde al een station van 100 tot 200 miljoen (afhankelijk van wie je het vraagt) zonder onderliggende rapportage over nut en noodzaak. Zelfs met een negatief advies van de Nederlandse Spoorwegen, waardoor de regering in 2014 al duidelijk maakte dat onze gemeente structureel verantwoordelijk blijft voor de exploitatie: "Ik draag niet bij aan de exploitatie van station BleiZo. De regio heeft zelf afspraken gemaakt met de NS over een exploitatiebijdrage om de stops op station BleiZo rendabel te maken voor de NS. Deze afspraken zijn voor de looptijd van de volgende hoofdrailnetconcessie tot aan 31 december 2024. Ik heb met de regio de afspraak gemaakt dat zij structureel verantwoordelijk blijft voor een positieve exploitatie van de vervoerder voor station BleiZo." (vet door mij toegevoegd) Bron: hier.

Nu wordt er zelfs gepraat over het doortrekken van de tramlijn van het station bij Zoetermeer naar Rodenrijs, over de vrije busbaan van de ZoRo-lijn. Toen ik lokale politici vroeg of daar nut en noodzaak toe was, zei men dat dat soort onderzoek toch nooit een goede leidraad is. Zit die ZoRo-bus nu zo vol dat de kosten van upgraden naar een tramlijn gerechtvaardigd zijn? Men gelooft liever eigen fantasietjes om miljoenen aan overheidsuitgaven te rechtvaardigen. De Vriendenrepubliek vaart er wel bij.

Politici zijn natuurlijk ook maar gewone mensen. Monique Leyenaar en Kristoff Jacobs droegen in de bundel "Democratie Doorgelicht" in 2011 aan dat burgers "stealth democracy" kunnen wensen. Een overheid die je niet hoort, ziet of ruikt. Een soort bestuurlijke A16/A13-verbinding. Het nieuwe overheidsmodel is de bestuurlijke spiegel daarvan: een overheid die zijn burgers eigenlijk niet wil horen, zien of ruiken. Een groot "Niet storen"-bordje. De overheid verdient haar eigen geld en geeft dat uit aan zelf gekozen doelen. Burgers zijn dan alleen maar lastig. Zie hoe fijn onze lokale politici praten over de Metropoolregio Den Haag-Rotterdam (MRDH) of Bleizo. Allemaal samenwerkingen waar veel geld in om gaat, maar waar geen democratische controle op is. "Stealth government". Terwijl het gewoon om taken gaat die bij de Provincie thuishoren. Waar we in maart voor mogen stemmen.

Het is niet eens meer een puur Lansingerlands verschijnsel. Op het afgelopen VVD-Festival in de Brabanthallen zei fractieleider Klaas Dijkhoff het duidelijk, ik parafraseer: je kunt geloven in klimaatdingen of niet, maar feit is dat heel veel mensen er mee bezig zijn, veel maatregelen onontkoombaar zijn, en dan kun je er beter wat aan verdienen (niet heel nieuw, zie ook Zondag met Lubach van vorig jaar).

Hoe staat het eigenlijk met de democratie? Mijn eigen onderzoek laat zien dat kiezers heel goed in staat zijn hun keuze te maken uit de beschikbare alternatieven, dan wel de keuze te maken om niet te gaan stemmen. Politieke partijen raken steeds meer bedreven in het contact maken met de eigen achterban. Dit in tegenstelling tot "oude politiek" waarin volksvertegenwoordigers, eenmaal gekozen, zich niets gelegen lieten liggen aan die achterban. Gevolg is wel dat partijen in grootte steeds meer op elkaar lijken, waardoor inmiddels een coalitie van vier partijen nodig is om ons land te besturen. Een kiesdrempel helpt daar niet tegen, zoals onderzoek keer op keer uitwijst. Dat maakt alleen dat de grote nationale partijen gratis stemmen erbij krijgen van kiezers die helemaal niet op die partijen hebben gestemd en per saldo relatief in grootte elkaar nog meer naderen.

"Links" en "rechts" zijn begrippen afkomstig uit hoe twee grote fracties in het Britse parlement tegenover elkaar zitten. In Nederland is eerder sprake van een cirkel.

Opklikken voor groot

In het plaatje zijn de vindplaatsen van kiezers van alle deelnemende partijen in heel Nederland met elkaar in verband gebracht. Zo blijkt dat VVD-kiezers vaak bij D66-kiezers in de buurt wonen, die weer in de buurt wonen van Partij voor Dieren-kiezers, die in de buurt wonen van GroenLinks-kiezers. Je kunt hier ook uit afleiden welke partijen om dezelfde kiezers kunnen concurreren. Immers, omdat SP-kiezers en VVD-kiezers niet in dezelfde buurten wonen is concurrentie niet mogelijk. Christelijke kiezers hebben eigen gebieden waar ze concurreren, hoewel CDA en VVD een verband hebben en in sommige delen van Nederland CDA en PVV.

Dat het zoveel partijen zijn betekent dat ze elkaar scherp houden. Als de SP gekke dingen zegt groeit PVV, als VVD te groen en Europees gaat doen groeit FvD, de komst van Rob Jetten bij D66 leidt tot vreugde bij GroenLinks.

Het plaatje is berekend met niet meer dan stembus-uitslagen van de Tweede Kamerverkiezingen van 2017 (TK17), maar er is ook iets anders uit af te leiden. Aan de linkerkant staan vooral partijen die kiezers hebben met een laag inkomen en sociale huisvesting, terwijl aan de rechterkant partijen staan met een hoger inkomen en grotere woningen. Van boven naar beneden gaat het met name om conservatief naar progressief. Ook wel laag-opgeleid naar hoog opgeleid. Of nationalistisch naar kosmopolitisch. Ik chargeer nu enorm, het plaatje is eigenlijk meerdimensionaal, "nationalistisch" en "kosmopolitisch" zijn geen tegenstellingen, de kiezers van DENK zijn niet allemaal hoger opgeleid dan die van SP, dus ga er niet met een vergrootglas naar kijken. Het gaat slechts om de vindplaats van politieke partijen en algemene kenmerken van kiezers. Bovendien, de kiezers van geen enkele partij hebben overal hetzelfde profiel.

Het wordt nog interessanter als we deze vindplaatsen in verband brengen met die van het Oekraïne-referendum van 2016.

Opklikken voor groot.
Meer hierover weten? Hier staat een paper van mijn hand.

Nu zien we dat "blanco" stemmers wonen in buurten waar ook "voor" werd gestemd, als een soort alternatief voor elitaire mensen. "Ik ga wel stemmen, maar ga geen voorkeur uitspreken". SGP was volgens dit plaatje "Tegen" en ChristenUnie "Voor".

Een interessante groep volgens mij zijn de "Tegen"-stemmers. Je kunt mijmeren of dit de "Trump"-stemmers zijn of "Brexiteers" of de "gele hesjes". Uit het vorige plaatje blijkt wel dat dit ook niet-stemmers zijn.

Volgens Berend van der Ploeg in NRC Handelsblad van afgelopen weekend zijn zorgmedewerkers laag opgeleid, verlaten door politiek en overheid, maar worden het geen "gele hesjes" omdat ze daar geen fut meer voor hebben.

De nieuwe overheid van het "stealth government" zal de "Voor"-stemmers van het referendum niet deren. Zo lang de lantaarnpalen maar branden en de straten maar strak erbij liggen, whatever the cost.

Daar zal de komende jaren een omslag in komen. Aan de ene kant is er de overheid die verdient aan klimaatbeleid of de grond onder onze voeten verkoopt en daar onduidelijke en onnodige zaken mee bekostigt (windmolens, zonneparken, prestigeprojecten als stations en tramlijnen en zo). Aan de andere kant is er de overheid die wel degelijk de lasten wil verhogen. Tijdens de crisis steeg de belastingdruk omdat we in de crisis zaten, maar daarna daalde die niet. De overheid werd steeds groter.

Over windmolens en zonneparken gesproken, even een intermezzo. De aarde wordt steeds warmer, dat is ontegenzeggelijk zo. Maar ligt dat aan de mens? Daar was ik niet van overtuigd. Dit jaar heb ik mij daar nader in verdiept, mede naar aanleiding van de publicaties als deze van Rosanne Hertzberger en daarop volgend deze door de scheikundige Hans Custers. Daarna zag ik de film "The Uncertainty has settled". Dat was toch wat al te gortig, wat ze daar beweren. Wil ik daarbij horen? Wil ik zijn als die roker die zegt dat de wetenschap er nog niet uit is? Laatste puzzelstuk was dus "hoe kan dat kleine beetje CO2 in de atmosfeer nou al die klimaatverandering tot gevolg hebben?" En daarbij de bewering uit "Uncertainty" dat het omgekeerde het geval zou zijn: autonome klimaatverandering veroorzaakt hogere gehaltes CO2. Dit filmpje was voor mij verhelderend. De andere klimaatmythes had ik de afgelopen jaren al afgestreept. Kortom, ik zal nooit een klimaatzeloot worden, maar ben nu wel geswitcht dat het waarschijnlijker is dat de mens de opwarming van de aarde veroorzaakt, met een hoofdrol voor CO2, dan het omgekeerde.

Voor volgend jaar stijgen voor een groot deel van de bevolking de energiekosten. Er was wat fake news vanuit onze regering dat het niet zo is, wat vakkundig in de vrije media werd weerlegd. De regering gaat in het vervolg ook bepalen wat fake news is en wat niet, dus dat gaat helemaal goed komen. Not!

Voorlopig gaat het om een lastenverhoging van 300-400 euro per jaar, wat niet zal leiden tot veranderd gedrag, hooguit ander stemgedrag. Deze verhoging wordt ook toegebracht aan huishoudens die al een energielabel A hebben, hun woning al hebben geïsoleerd, al zonnepanelen hebben. Het idee is dat als de gasrekening 100 euro per maand hoger uitvalt (dus 1.200 euro per jaar) mensen een andere energievoorziening in hun huis gaan aanbrengen.

Dat lijkt mij een misvatting. Ik verwacht dat huishoudens dan in de problemen komen met de betaalbaarheid van hun levensstijl en mensen de verantwoordelijke bestuurders eens gaan opzoeken voor een goed gesprek en een hardhandige les.

In wijken zoals Utrecht Overvecht pakken ze het nog rigoureuzer aan. Daar hebben alle mensen te horen gekregen dat de gasleiding zal worden afgekoppeld. Ook mensen in koophuizen. Ook mensen die recent een hybride warmtepomp hebben gekocht die deels werkt op aardgas. Omdat de gemeente onderhoud moet gaan doen aan het gasnet, en dat niet rendabel is als slechts een twintigtal jaar later de gaskraan alsnog dicht gaat. Wat krijg je aangeboden? Een lening om voorzieningen in en aan je huis aan te brengen die je niet wilt, een wurgcontract met een monopolistische aanbieder waar je verplicht een prijs hoger dan de marktprijs betaalt, techniek die nog niet volwassen is waardoor je een deel van de winter in de kou zit en waardoor je geen warm water meer hebt aan het eind van de dag? Niets geleerd van de lessen van mensen die weg wilden bij Stadsverwarming.

U denkt: "In Lansingerland houden we dat nog wel buiten de deur". De grootste partij in onze gemeenteraad is een lokale partij. Jammerdebammer. In het Ontwerp Klimaatakkoord dat 10 dagen geleden met instemming van de VNG werd gepresenteerd staat duidelijk op blz. 32 (37 van de PDF) dat eind 2021 ook de inwoners van Lansingerland te horen hebben gekregen wanneer we van het aardgas af gaan. Allemaal! Dat is dus binnen drie jaar, want morgen begint 2019.

Sommige partijen zien de bui al hangen van de voor een deel van de huishoudens onbetaalbare klimaattransitie. Even afgezien van het verlies van welvaart en comfort. Of het gevoel in een Halloweenfilm te leven.

De sterkste schouders moeten de zwaarste lasten dragen, wordt dan gezegd. Maar ja, dat is al zo. Mensen denken dan vaak aan die paar superrijken en de veelverdieners bij de banken en publieke omroep, maar die worden niet warm of koud van weer een nieuwe te omzeilen belastingmaatregel. Onze overheid is zo'n slokop dat "sterkste schouders" al beginnen bij een modaal inkomen.

Bovendien, als je van alle huishoudens de woonlasten 1.200 euro per jaar wil verhogen, los van het energielabel van hun huis of hun goede gedrag, en je wil onder modaal mensen compenseren door bóven modaal nog meer te vragen, dan is dat een recept voor een volksopstand. Nog afgezien van als je bij elke wijk, dus ook die met tuinen, een zoevende windmolen wil zetten die draaiende slagschaduwen over kinderfeestjes en recreërende mensen gaat draaien.

De oplossing is denk ik tweeledig. Aan de ene kant moet de overheid terug aan het lijntje van de burger. Als een gemeente zoals Lansingerland geld verdient aan grondverkoop, dan moet dat rechtstreeks worden overgeboekt naar de inwoners. Het kan niet met een opgeld naar allerlei lokale aannemers voor projecten waar geen nut en noodzaak voor is.

Als Nederland geld verdient aan de klimaattransitie, zoals Klaas Dijkhoff verwacht, dan is dat ook geld van de Nederlanders. Niet voor allerlei avonturiers met "mooie ideeën" die niks opleveren. Mensen lopen volgens Maarten Boudry in NRC Handelsblad van dit weekend liever aan achter "iemand die gul is en grote offers maakt, dan voor iemand die echt goede dingen teweegbrengt". Het geld is ook niet voor de lobbyïsten aan de klimaattafels of de elite met hun valse engagement, zoals beschreven door Bas Heijne.

We want our money back!

Het tweede deel van de oplossing zit anders in elkaar. Als we de klimaattransitie tegemoet treden met allemaal zonnepanelen en windmolens (nota bene een derde van de Noordzee!), en de rest van de wereld doet niet genoeg, zoals deze maand op de top van Katowice bleek, dan zullen we moeten leren leven met een warmer klimaat. Op dit moment is het uiterst waarschijnlijk dat de Nederlandse voornemens in het klimaatakkoord onbetaalbaar en daarmee onuitvoerbaar zijn. Vooral omdat een groot deel van de bevolking niet meewerkt of actief tegenwerkt. And you ain't seen nothing yet!

In dat geval kunnen we beter bijv. geld geven aan hogere dijken, koelere woningen, overdekte sportvelden, gezondheidszorg (en ouderenzorg) die is ingesteld op klachten die te maken hebben met warmer weer.

En we hebben nog niet de kloof opgelost in ons democratisch bestel. Tussen de "haves" in de rechterkant van mijn diagram en de "have nots" in de linkerkant van mijn diagram. Tussen de mensen die stemmen en de mensen die niet stemmen. Tussen de mensen die de fut niet hebben om een geel hesje aan te trekken en de mensen die schamper praten over referenda en inspraak en zoals Buma zei twijfelen tussen de aanschaf van een nieuwe Porsche of een Tesla. Ik chargeer weer, om het kort te houden.

Toch ook: wat is dit voor beschaving waar een steeds grotere groep het blijvend moet hebben van flexbaantjes? Die geleefd wordt door algoritmes en niet grip heeft op het eigen leven?

Het is daarom van belang dat in ons land iedereen een wat hogere bestaanszekerheid heeft, aangezien onze sociale welvaartsstaat er niet voor iedereen is. Een bestaansminimum is klaarblijkelijk slechts voldoende om te bestaan, maar niet om te leven. Maar zonder de belastingdruk onevenredig te verhogen voor bedrijven en burgers vanaf modaal. Niet door mensen met een laag inkomen als "zielig" te beschouwen of hulpbehoevend, maar juist door ze gelijk te stellen aan andere mensen met recht op een deel van de welvaart. Door ze niet in een onrechtvaardige situatie te brengen en te houden, zoals nu.

De sleutel daarvoor wordt aangedragen door Rutger Bregman, auteur van "Utopia for Realists" dat een paar jaar geleden uitkwam. Afgelopen november was er een meet up in onze bibliotheek in Berkel, maar ik hoorde daar te laat over. De Nederlandse titel was zo dom gekozen (volgens Bregman zelf) dat ik hem nu niet noem, om lezers nu niet te laten afhaken. Let wel dat ik niet het hele oeuvre van Bregman hier omarm.

Volgens Bregman zou alle inkomen moeten bestaan uit arbeid, en niet uit vermogen. Wie hard werkt voor een hoger of lager loon, prima. Maar wie inkomsten heeft uit een vermogen dat ooit door voorouders is bijeengebracht, die heeft daar feitelijk geen recht op. Ook niet volgens liberale beginselen.

Je moet juist niet de overheid vertrouwen met inkomsten uit belastingen en het zo snel mogelijk teruggeven aan de burgers. Je kunt bijv. (na het eerder genoemde terugsnoeien van de overheid) een CO2-belasting instellen om daarmee alle Nederlanders vanaf 18 jaar te voorzien van een zeker burgerdividend, voortkomend uit de opbrengsten van de overheid. Laten we het durfkapitaal noemen. Waarmee ze iets kunnen ondernemen. Waarmee ze niet een aantal kleine baantjes hoeven aan te houden, maar bijv. kunnen sparen om eens een jaar een opleiding te volgen. We kunnen dan gelijk een hele sloot toeslagen (zorg-, kinderopvang, huur-), bijstand, controle op bijstandsfraude, enz. afschaffen. Die toeslagen zijn naar verhouding immers heel kleine bedragen waar nu bestuurlijk een partij moeilijk over wordt gedaan, en waar veel te veel ambtelijke arbeid in zit. Nog afgezien van dat ik de indruk heb dat er meer werk wordt gemaakt van bijstandsfraude (peanuts) dan van belastingontduiking. Die fraudecontrole is er formeel om draagvlak te houden voor het stelsel van uitkeringen, maar met durfkapitaal is dat niet meer nodig.

Nixon was al voorstander van een dergelijk burgerdividend. De Republikeinse én de Democratische partij eveneens. Het wordt toegepast in een conservatieve Amerikaanse staat, Alaska, en is wetenschappelijk getoetst onder de Eastern Band of Cherokee Indians in North-Carolina.

Er is een uitzending van Tegenlicht over dit onderwerp. Daar valt ook het woord dat ik nu probeer te vermijden om de lezers vast te houden. Lees anders toch even door bij de volgende paragraaf. Het gaat mij om het zoeken van een oplossing voor een groeiend probleem van zowel sociale splijting als de opgaven van de klimaattransitie. Wie een betere oplossing heeft die alles afdekt, met onderbouwing en niet slechts een mening, laat het weten. Hier staat de uitzending.

Niet overtuigd door het verhaal van Bregman? Dat mag. Dan een ander geluid van dat we als Nederland beter kunnen, maar niet doen.

Werkloosheid is een probleem voor zowel de werklozen als voor de samenleving. Het hebben van werk heeft een sleutelfunctie bij integratie van migranten en voor economische voorspoed. Al in 1990 presenteerde toenmalig medewerker van het Centraal Planbureau Thomas Cool een oplossing voor werkloosheid. Vanaf 1990 heeft hij dat uitgedragen op verschillende plaatsen. Aan universiteiten, in de Volkskrant, Trouw, het Algemeen Dagblad, en in verschillende boeken, en die boeken kregen ook weer recensies in verschillende media zoals de Staatscourant en het tijdschrift Binnenlands Bestuur.

Het mooie is dat volledige werkgelegenheid kosteloos kan worden geregeld.

De uitleg staat (opnieuw) in het in 2018 verschenen boek "Democratie met en door wetenschap" van Thomas Cool. In druk te bestellen of te downloaden vanaf zijn website. Zie vanaf blz. 211 voor een beknopte uitleg over volledige werkgelegenheid, of vanaf onderaan blz. 35 voor een iets andere variant.

Wat is het verband met de andere onderwerpen? Zoals Cool aantoont werkt de overheid niet aan oplossing van het probleem "werkloosheid", maar verergert het. Het instituut dat het zou moeten oplossen, het Centraal Planbureau, houdt zich plat gezegd slechts bezig met het meten van werkloosheid, onder druk van de politiek. Vandaar het pleidooi van Cool voor een Economisch Hof, een echte onafhankelijke economische instelling.

Die mij ook wenselijk lijkt als het gaat om klimaatbeleid, het schaakmat zetten van gemeenten die hun burgers niet meer nodig denken te hebben en invoering van een burgerdividend.

Een goed 2019 gewenst!

Categorie: Notities