Bezuinigen doe je zo (2)

zondag 4 maart 2012 - Na 2 jaar tijd om dit onderwerp opnieuw te belichten. In de media lijkt Nederland te vergaan. NRC Handelsblad schrijft dat de Van Brienenoordbrug misschien moet worden geprivatiseerd. Wat is er werkelijk aan de hand, en wat is er aan te doen?

Het aardige van dit blog is dat lezers attenderen op terugkerende onderwerpen. Zo kwam er een mail binnen over het artikel "Bezuinigen doe je zo" van 2 jaar geleden. Tijd voor een update.

De overheid is een bedrijf dat bemenst wordt door over het algemeen de minst getalenteerde en minst gemotiveerde werknemers en de minst geschikte bestuurders. Die worden aangestuurd door slecht functionerende raden die alleen in naam "volksvertegenwoordigers" zijn. De overheid biedt diensten aan die de meeste mensen niet nodig hebben, of zelfs maar zouden willen hebben. Sommige diensten zijn er in overvloed en worden afgenomen "omdat ze er toch zijn". Goede uitzonderingen op al bovenstaande kwalificaties daargelaten. Maar in grote lijnen gaat het om kwesties als deze: je kunt voor minder geld dan een fiets een rollator kopen of verkopen op Marktplaats, maar ook een hele nieuwe gratis krijgen. Tandpasta en wc-papier moet iedereen zelf kopen, behalve inwoners van veel tehuizen, die ze vergoed krijgen uit "ziektekosten". Er zijn scholen die niet voldoende geld overhouden voor onderwijzers, omdat ze onderdeel zijn van een koepel, die geld afroomt.

Elsevier had deze week een mooi verhaal (op blz. 50) over het overheidsprogramma voor kinderopvang, dat 30.000 banen opleverde, en 3 miljard euro kostte. Dus 100.000 euro per arbeidsplaats, terwijl modaal bruto 33.000 euro wordt verdiend. Er komt dus wel wat terug aan belastingen, maar dat is peanuts.

Het is nu tijd om te bezinnen op de uitdijende overheid. Die overheid geeft inmiddels meer dan de helft van de hele economie uit (Elsevier, 9 maart, blz. 8). Een tiende van die uitgaven wordt betaald met geleend geld.

Op zich leent de overheid wel tegen een veel lagere rente dan de gemiddelde particulier: een half procent rente in 2010, en nu zo'n 1,5 procent. Het is soms goedkoper om te lenen dan bepaalde contracten op te breken.

Toch is al met al de staatsschuld gestegen van iets meer dan 40% van het bruto binnenlands product, naar 65%, met een mogelijke stijging naar 70%. Dat zijn enorme bedragen per Nederlander, die dit millennium nog niet werden vertoond.

Bron: NRC Handelsblad, 1 maart 2012

Er staan de komende jaren grote opgaven te wachten: de vergrijzing (hoge ziektekosten, pensioenen moeten worden opgebracht door kleiner deel bevolking), investeringen in onderwijs om de concurrentiepositie in de wereld te versterken, en infrastructurele werken (denk aan ophogen zeedijken, maar vooral ophogen rivierdijken).

De ongewenste en onbeminde overheidsproducten en diensten moeten dus wijken. Hoe ver? Afgelopen week bleek dat de overheid 4,5% van het bruto binnenlands product méér uitgeeft dan er binnenkomt. De staatsschuld neemt daardoor dus opnieuw toe. Geen zinnig mens kan dat willen. Betere tijden komen er zeker niet, de kwesties die in de toekomst oplossing nodig hebben komen alleen dichterbij.

"Gelukkig" is Nederland Europees een van de pleitbezorgers geweest van "gematigd schulden maken": maximaal 3% van het bruto binnenlands product. Wat nog altijd neerkomt op het uitgeven van tientallen miljarden die er niet zijn, en dus geleend moeten worden. Aan die 3% afspraak zitten we vast, omdat dat ook ons belang is. Onze minister-president heeft zelfs vrijdag zijn handtekening gezet om binnen vijf jaar terug te gaan naar een begrotingsevenwicht (=0%). Zie bijv. de Volkskrant van afgelopen vrijdag op blz. 2.

Maar ja, om van 4,5% van het bruto binnenlands product extra lening naar 3% extra lening te gaan, moet er 9 miljard worden bezuinigd. Economen met een politieke agenda maken er gelijk tussen 12 en 16 miljard van. De redenering heet "uitverdieneffecten". Als je de BTW wil verhogen, moet er van alles worden geregeld, en dat kost ook geld. Met opzet kiezen ze ook nog eens dat voorbeeld, omdat het effecten heeft op de economie.

Dezelfde sabotage was te zien rond de overdreven kunst- en cultuursubsidies. Nederland subsidieert ontzettend veel dansers, kunstenmakers, en artiesten, die geen publiek kunnen vinden voor hun werk. Of niet zodanig presteren dat het publiek er het benodigde geld voor overheeft om hun werk te aanschouwen. De subsidiekorting ging om slechts een deel van de totale omzet in de kunsten in Nederland. In plaats van te snijden gingen toen stemmen op om belastingen te verhogen, zodat er niet gesneden hoefde te worden. Gelukkig deed de regering wat nodig was.

En wat kan er nu worden gedaan? Met het bovenstaande lijstje van wc-papier en zo halen we het niet. Maar we moeten het ook niet overdrijven. Het gaat maar om 1,5% van het bruto binnenlands product. Als je het slim doet gaat het inderdaad om 9 miljard. En dan levert dat echt geen drama op voor de economie. Ik zei dat gisteren bij een gezellig samenzijn, maar overtuigde niet. Misschien helpt het lange interview met Herman van Rompuy, de Europese president, bij Buitenhof (rond 7:00) van vandaag:

Om die 9 miljard in een orde van grootte te zetten, zie het eerder genoemde bedrag van 3 miljard voor kinderopvang. De hele Nederlandse industrie rondom economische vluchtelingen bedroeg in 2000 ongeveer 10 miljard Euro. 9 Miljard euro is dus een overzienbaar bedrag. En wat is het inleveren van 1,5% van het bruto binnenlands product, als gepensioneerden 7% van hun pensioen in moeten leveren door de slechte positie van pensioenfondsen (niet zozeer veroorzaakt door de crisis als wel door onrealistische beloften uit het verleden)?

Hoe pak je dat nu aan? Natuurlijk niet door grote overheidsprogramma's juist op te tuigen met het doel te bezuinigen. Wel:

1. Inverdieneffecten. Als wethouder had ik te maken met een overheidspartner die slecht presteerde. Toen heb ik die in zijn sop laten gaarkoken. Het toegezegde geld was je toch kwijt, maar allerlei aanverwante kosten werden niet gemaakt. Ja, zonde van het geld, maar het verlies werd beperkt. Neem als niet gerelateerd voorbeeld een voorlichtingscampagne. Als die campagne al was voorbereid en contracten gesloten dan ben je een deel van dat geld kwijt. Het reclamebureau zal een campagne verzinnen. Maar je hoeft geen posters te laten drukken, rondsturen, TV-spotjes uit te zenden, congressen te organiseren, sprekers te bedanken moet boekenbonnen (ja ja, Kuifje in Afrika). Je schrijft het project zo goedkoop mogelijk af, en bespaart daarmee geld. Dit is misschien een model voor de ontwikkelingshulp. De bedrijven en organisaties die de ontwikkelingshulp uitvoeren krijgen de bedragen die ze toekomen, en that's it. Geen co-productie, geen verdere ondersteuning. Er wordt gezegd dat er hooguit 1 miljard bezuinigd kan worden, maar met inverdieneffecten zit er misschien 2 of 3 miljard in. Zoals uit Elsevier van afgelopen week blijkt (Arend-Jan Boekestijn op blz. 38) hoeven we maar 0,33% (in plaats van 0,8 of 0,7%) van het bruto binnenlands product uit te geven aan ontwikkelingshulp om bovengemiddeld te scoren in de organisatie van ontwikkelde landen (OESO), en onze internationale onderhandelingspositie vast te houden. Voor de goede orde: veel "ontwikkelingssamenwerking" is niet meer dan een aflaat voor het schuldgevoel van een deel van de Nederlandse politieke elite. In ontwikkelingslanden levert het vaak geen positief, of zelfs een negatief resultaat op. Zeggen mensen uit ontwikkelingslanden. (NB: dit is niet alleen een rechts praatje: mijn achtergrond ligt ook in ontwikkelingssamenwerking).

2. Marktprijzen. Als liberaal vind ik het een prima idee als de overheid rekening houdt met marktprijzen, en "marktconform" probeert te werken. Zodat er zo weinig mogelijk verstoringen ontstaan. Alleen hanteert men een hele rare definitie. De marktprijs is zogenaamd de prijs die andere aanbieders vragen. In een onvolkomen markt ontstaat dan een verkeerde prijs. Denk aan de markt van mobiel bellen. En juist de overheid is vaak actief in onvolkomen markten. Een voorbeeld dat ik voor dit blog al eens uitwerkte is die van de "sociale" huursector. Een reële prijs om woningen van 75 m2, met een HR-ketel en dubbel glas commercieel te verhuren is 200 euro per maand. Dat is dus eigenlijk de "marktprijs". Maar woningbouwcorporaties gaan uit van bijvoorbeeld 600 euro, en laten 400 euro subsidiëren door de belastingbetaler. Van die 400 euro kunnen ze een veel te grote organisatie in stand houden, dure kantoren, en niet te vergeten exorbitante vergoedingen voor hun managers.

In het verlengde ligt de afschaffing van de hypotheekrenteaftrek. Die is sinds de invoering in 1892 nooit goed geëvalueerd, en inmiddels zijn doel voorbijgeschoten. Maar voor bezuinigingen in 2012 hebben we daar niet veel aan.

De "marktprijzen" werken door in de boekhouding. Zo heb ik ooit als adviseur voor een gemeente gewerkt die vergaderruimtes intern declareerde tegen marktprijzen. Aan het eind van het jaar kunnen daardoor "kosten" zijn ontstaan die in het echt niet gemaakt zijn. De vergaderruimte was gewoon een kamertje in het gemeentehuis.

3. Onnozele subsidies. In oktober 2011 bleek dat ministeries van miljarden aan subsidies helemaal niet weten of die wel effect hebben. Dat is makkelijk scoren: kun je het niet uitleggen, dan is het voorbij.

4. Gemeentefonds. Een grote klapper kan worden gemaakt met het Gemeentefonds, de bijdrage van het Rijk aan de gemeenten. In mei 2011 ging dat om 17 miljard aan uitkeringen aan gemeenten. Het is gebruikelijk dat het gemeentefonds gelijk op gaat met de ontwikkeling van de Rijksoverheid. Die nu terug moet in grootte. Uit eigen waarneming blijkt dat ook gemeenten vaak dingen doen die ooit zijn ontstaan in een bepaald politiek speelveld, maar waar geen haan naar kraait. Ik heb ooit als wethouder een aantal gesubsidieerde activiteiten plompverloren stopgezet en kreeg niet één brief of telefoontje. Verlaag de uitkering van het gemeentefonds gerust met 1 of 2 miljard.

5. Abonnementen en diensten. Het is belangrijk dat werknemers een "levenlang leren". Mooi uitgangspunt. In de praktijk komt het erop neer dat jaarlijks allerlei cursussen en trainingen worden aangeboden op prachtige locaties, en waar de cursist alleen hoeft te verschijnen. Er is nauwelijks een inspanning, laat staan inspanningsverplichting. De cursus wordt voor een belachelijk hoog bedrag ingekocht, en de locatie kost vaak ook nog een flink bedrag. Hoeveel mensen werken er voor het Rijk? In 2010 ging het om ongeveer 1 miljoen. Stel dat iedereen elk jaar voor 1.000 euro aan overbodige cursussen en coaching krijgt, dan besparen we zo maar 1 miljard.

6. Europa. In opleiding en werk ben ik een groot voorstander van de Europese gedachte. Maar niet zoals die de laatste jaren tot uitvoer is gebracht. Nederland draagt te veel bij aan linkse en rechtse hobby's van figuren buiten Nederland. Het is al vaker gezegd dat Nederland 1 miljard minder wil bijdragen aan Europa, en dit is het moment. Dat het Europees Parlement zo graag budgetten wil verhogen moeten ze zelf weten, ga collecteren, of verkoop je oude spullen, maar als Nederland moet inkrimpen, als Europese staten moeten inkrimpen, dan moet ook het Europese budget omlaag. En Nederland kan unilateraal 1 miljard onthouden aan de Europese slokop.

7. Belastingen. Net als de hele overheid is ook de Belastingdienst ten prooi gevallen aan goed of slecht bedoelende leken. "Managers" hebben verzonnen dat de belastingcontrole ook kan via commerciële dienstverleners, als die een convenant sluiten. U leest het goed: commerciële dienstverleners gaan op de stoel zitten van de belastinginspecteur om hun eigen werk te controleren. Mijn conclusie: de belastingaangifte van de meerverdieners wordt voortaan op de golfbaan bepaald. Als wij Griekenland en België aansporen effectief belasting te innen, mogen we ook zelf in de spiegel kijken.

8. Creatief boekhouden. In boekhoudingen is 1 plus 1 niet altijd 2. Het kan ook 3 zijn, of 0 met een vooruitzicht op 2. De afgelopen week werd gesproken over cijferfetisjisme. De teruggang van 4,5% extra schuld maken ten opzichte van het bruto binnenlands product naar 3% extra schuld is juist een voorbeeld van fuzzy accounting. We moeten minder schulden maken omdat anders de toekomst er slecht uit ziet, en dat kan alleen door te snijden. Vervolgens zijn er vele wegen om dat aan de controleurs in Brussel uit te leggen. Wat niet kan is zo creatief boekhouden als de gemeente Lansingerland doet, en waar in de toekomst schade door ontstaat. Dat verkeerde voorbeeld is op 26 maart op televisie.

Hierboven kom ik aan pakweg 6-7 miljard bezuinigingen zonder dat iemand er wat van merkt. Als bij de tussenformatie nog voor 2-3 miljard wordt verzonnen waar we dan wel een pijntje bij hebben, dat hoort bij het leven.

Als afsluiting volgt hier de bijdrage die per email binnenkwam.

Huisvesting

Huurwoningen geen subsidie meer als een redelijke kale huur minder is dan 25% van je netto besteedbaar inkomen. Bij een eigen woning is er dus ruimte voor aflossing van een hypotheek!!! Eigen woning met een prima regeling voor kamerleden, veel verdieners en vermogenden zoals eigen huis buiten de vermogensbelasting, hypotheekrenteaftrek zonder beperkingen. Het is dus naïef om te denken dat deze politici zelf zullen stemmen voor enige beperking van hun riante positie. Eerst eigenbelang en dan het klootjesvolk of het moet wel om een aanzienlijke eigen stemmenwinst gaan. Hoe dan wel: geen hypotheekrenteaftrek voor het besteedbaar restvermogen boven 25% van de hypotheeksom (aflossen dus) Geen tophypotheken meer. Netto verkoopsom helemaal verreken met de aankoopsom van een ander huis.

Uitkeringen

Geen uitkeringen voor niet gepensioneerden aan/voor in het buitenland verblijvenden zoals bijvoorbeeld kinderbijslag.

Ontwikkelingshulp

Alleen deelname aan projecten in samenwerking met
bedrijfsleven en internationale organisaties voor hun inbreng aan kennis en ervaring en te begeleiden totdat deze op eigen benen kunnen staan zodat minder investeringen verloren gaan.

Gezinshereniging buitenlanders

Alleen bij voldoende inkomen

Ziektekosten

Hulpmiddelen(rollators, rolstoelen, trapliften) onderbrengen in een pool waar ziekte- kostenverzekeringen en patiënten bij terecht kunnen voor uitlenen en onderhoud in plaats van bij een volgende patiënt steeds opnieuw aanschaffen.

Hulpdiensten

Ambulance, brandweer, politie samenvoegen voor betere en efficiëntere inzet. Wijkagenten voor minder criminaliteit wegens bekendheid met de bewoners, oplossen en voorkomen van burenruzies, kindermishandeling

Advieslichamen

Vervangen door de op de werkvloer aanwezige deskundigen met hun ervaring en kennis van zaken.

Update 5/3: Een lezer reageert op een stukje over gehandicaptenvervoer dat hier stond. Ik schreef: "Gehandicapten kunnen dagelijks met de taxi van Groningen naar Maastricht, als ze dat zouden willen, want niemand wil dat ze de hele dag 'achter de geraniums verpieteren".'

Dat was zo tot 2005, toch alweer 7 jaar geleden! Foei, wat een ongefundeerde praatjes. Voor 2012 zijn de kilometers die gehandicapten gesubsidieerd in het standaard persoonlijk kilometerbudget (pkb) mogen maken overigens alweer met 300 km ingekrompen tot 450 km. "De Tweede Kamer is akkoord gegaan met een plan van de staatssecretaris om zo Valys betaalbaar te houden.", staat op de site van de uitvoerder, Valys.

Categorie: NatioEuro