Rotterdamse basisschoolleerlingen proefkonijnen

zaterdag 10 maart 2012 - Updated 13/3*** De afgelopen week demonstreerden leraren in het basisonderwijs tegen de bezuinigingen op "passend onderwijs". Dat terwijl het budget sinds 1997 verzevenvoudigd is. Elf procent van de leerlingen heeft al een "rugzakje". Wat is de remedie? Alle leerlingen behandelen. Rotterdam wordt mogelijk één grote proeftuin voor klasmassage.

Rugzaktoeristen

Leerlingen op de basisschool hebben er afgelopen week kennis van kunnen nemen in het onderdeel "Begrijpend lezen". Ze moesten een tekst opdelen in onderdelen. Wat willen leraren, wat wil de minister en wat willen leerlingen. De politiek gekleurde tekst, opgesteld door de CED groep, is daar helder over: het enige dat de minister wil is bezuinigen. Lees het zelf hier.

Verderop in de opdracht leren leerlingen ook spandoeken maken en slogans verzinnen. Aanschouwelijk onderwijs. Overigens is dit nieuwsbegrip een van de door mij meest gewaardeerde schoolonderdelen. Mijn kinderen weten daardoor veel van de actualiteit.

In NRC Handelsblad van 5 maart, en ook vandaag, staan artikelen over de motivatie van de minister. Elf procent van de leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs heeft inmiddels een rugzakje. Op sommige scholen gaat het om één op de vier of vijf leerlingen. Het overheidsbudget voor die leerlingen is gestegen van 0,5 miljard in 1997, naar 3,7 miljard euro per jaar in 2010. Dat zou nog verder stijgen. En een keer is de koek op. De 70.000 plaatsen in het speciaal onderwijs blijven bestaan. Er blijft 1,9 miljard euro beschikbaar voor passend onderwijs. Maar de scholen moeten zich concentreren op de leerlingen waar echt wat mee is, en de wat dubieuzere patiënten moeten meedraaien met de rest van de klas. Dat is door de eeuwen heen nooit anders geweest. Elk kind is verschillend, maar daarom niet per sé een medisch probleemgeval. Bovendien zijn er scholen die de rugzakgelden gebruiken om bijv. een conciërge te betalen. De bestuursvoorzitter van dertien scholen in het speciaal onderwijs in Arnhem zegt vandaag in de NRC dat "acht à tien procent" van zijn leerlingen beter af zou zijn in het gewone onderwijs. Zonder indicatie. "Op voorwaarde dat de leraar of lerares wel een extra oogje in het zeil houdt."

Er zijn mensen die de problemen in de klas toeschrijven aan dat "kinderen al op zeer jonge leeftijd overstelpt worden met allerlei prikkels. Je moet al die informatie ook maar kunnen filteren. Volwassenen kunnen dat, kinderen niet of nauwelijks. Dat leidt in sommige gevallen tot problemen." Zie de NRC van vandaag. De geciteerde denkt dan aan speciaal onderwijs met minder prikkels. Anderen willen yoga in het onderwijsprogramma.

Geld over

Rotterdam is een grote stad, en het gaat er beregoed, dus is er geld over. Met ongeveer vier miljoen euro weten ze niet wat ze moeten doen. In de oven voor de stadsverwarming dan maar? Daarom is de bevolking te hulp gevraagd om een "stadsinitiatief" in te dienen. Een top 5 is geselecteerd op haalbaarheid door een board, met als voorzitter oud-wethouder Van den Anker (Leefbaar Rotterdam).

De beste ideeën zijn een Luchtsingel (een houten voetgangersbrug, gemaakt voor en door burgers en bedrijven, waar voor 25 euro een plank met naam gekocht kan worden), Het Geluid van Rotterdam (een jaar vol bijzondere concerten, presentaties en tentoonstellingen en met een blijvend en voor iedereen toegankelijk online archief), Eerbetoon aan de Rotterdammers (alle namen van de 3 miljoen mensen die tussen 14 mei 1940 en de dag van vandaag in Rotterdam woonden of nog wonen verschijnen op een markant en monumentaal Rotterdams bouwwerk: de Hef), Uit je Eigen Stad (stadslandbouwbedrijf met groente, fruit, eieren, kip en vis, te koop in de eigen winkel of als maaltijd te bestellen in het restaurant, met oogstfeesten, markten, workshops en kinderactiviteiten) en het Stiltepunt Rotterdam.

En we gaan masseren

Ik had al over de Stadsinitiatieven gelezen, maar werd pas afgelopen woensdag door een verontruste tante van Rotterdamse schooljeugd verteld dat het Stiltepunt ook inhoudt dat ze alle kinderen gaan masseren.

In 2009 wilde "mijn" basisschool, de Gouden Griffelschool in Berkel, dat verplicht invoeren. Er was een ouderavond met wat vage types die niet de achtergrond hadden die ze zeiden te hebben, er werden dingen verteld die niet waar waren, er werden logo's gebruikt van de Hersenstichting, die nog altijd boos is over het misbruik. Enfin, het leverde een voorpagina-artikel op in het blad Skepter, dat werd in het Engels vertaald en Frans samengevat, er kwam een artikel in de Heraut, en toen ging de verplichting eraf. Staat ook zo vermeld in de schoolgids. Altijd mooi als je in goede verstandhouding eruit kunt komen met je school. De informatievoorziening van de school over de dubieuze praktijken is sinds die ouderavond niet verbeterd, maar iedereen kan googlen. Met enige regelmaat krijg ik mail van andere ouders als hun school hun kinderen wil laten bepotelen. Al is het de laatste tijd rustig op dat gebied. Mijn kinderen hebben geen nadelige gevolgen ondervonden door het niet-meedoen aan de massages. Meer achtergronden staan hier.

Door die verontruste tante ben ik eens gaan kijken wat de initiatiefnemers in Rotterdam zoal vertellen. Ene was ambtenaar in de deelgemeente Prins Alexander, en daarna adviseur Veiligheid bij de directie Veiligheid van de Gemeente Rotterdam. Beide dames hebben Saswitha gedaan, waar je in 500 contacturen tot yogaleerkracht wordt opgeleid. Ter vergelijking, in het middelbaar beroepsonderwijs is de norm ongeveer 850 contacturen, in het HBO zit het rond 10-15 uur per week (ligt aan de studiefase), in het wetenschappelijk onderwijs ligt het ook aan de studierichting (9-15 uur per week). De tijd die studenten in het HBO en WO besteden aan leren is groter.

Op de met belastinggeld gefinancierde website van Stiltepunt staat: "Zij biedt een 6-weekse training voor leerkracht, leerlingen en ouders: 'De Ontdekkingsreis naar het Stiltepunt'. 5 Weken lang komt een trainer - de reisleider - 2 dagen per week een half uur in de klas. De 6e week, vooraf en na de training laten we bovendien in workshops de ouders en leerkrachten zelf ervaren wat het Stiltepunt is. Door eenvoudige en vooral leuke bewegings-, adem-, aandacht- en massage oefeningen ontdekken zowel de leerkracht als de kinderen hun lichaam, hun gevoelens, hun reacties. Hierdoor leren ze hoe ze zich kunnen ontspannen, hoe ze zich kunnen voorbereiden op hun werk of hoe ze kunnen omgaan met lastige situaties."

Lijkt mij hartstikke leuk. En het kost maar 2,3 miljoen euro. Maar waarom nou massage? De website weer: "Ervaringen en onderzoeken tonen aan dat aandachtsoefeningen en vooral massage ervoor zorgen dat het concentratievermogen verbetert en dat kinderen minder geneigd zijn om te pesten."

Interessant, drie jaar geleden was dat nog niet te vinden. In het bijbehorende projectplan gaan de initiatiefnemers nog verder:

"6. Wat levert het Stiltepunt voor Rotterdam op. Van elk van de drie pijlers van de ontdekkingsreis, yoga, aandacht & adem en massage is in wetenschappelijke studies aangetoond dat ze effectief zijn in het verhogen van het algehele welbevinden van volwassenen en kinderen. De blijvende effecten van de ontdekkingsreis zijn: verhoogde concentratie, versterkt zelfvertrouwen, meer rust in je hoofd en in je dagelijks leven, bewuster omgaan met impulsen en gedrag, weerbaarder en vriendelijk open staan voor jezelf en anderen, jezelf en anderen kunnen inspireren. In klassen waar kinderen hebben geleerd elkaar te masseren is gebleken dat ze veel meer respect voor elkaar kregen en dat er niet meer gepest werd. Door massage wordt betrokkenheid bij elkaar vergroot en wordt het samenwerken beter en de sfeer in de klas aangenaam."

Wetenschappelijk aangetoond èn blijvende effecten! Alsof je een shampoofles leest. We zijn nooit te oud om te leren, dus eens op de site gevraagd aan de beide dames welk onderzoek ze bedoelen. En ze waren ook niet te beroerd om antwoord te geven: "Jouw artikel op Skepsis en de genoemde onderzoeken kennen we. Uiteraard kun je vragen stellen bij de kwaliteit van bepaalde onderzoeken, maar ook bij de interpretatie van de uitkomsten. Belangrijker vinden wij waar je waarde aan hecht: empirisch wetenschappelijk bewijs of ervaring en eigen inzichten. [...] De bewijzen krijgen wij dagelijks als mens, moeder, yogaleraar, yogaleerling en masseur van de mensen om ons heen tijdens onze yogalessen en massages aan volwassen, kinderen, mensen met een geestelijke beperking en mensen met een fysieke beperking."

O, er is dus geen bewijs? In AD/Rotterdamse Dagblad van vandaag staat van een van de initiatiefnemers: "Ze geeft toe dat niet alles wetenschappelijk is onderbouwd, maar dat is niet nodig." De drie door de dames genoemde pijlers zijn dus gebouwd op drijfzand? Waarom noem je die dan? Van mij hoeft het niet. Van mij mag je gerust zeggen "wij denken dat het een goed idee is", en proberen 2,3 miljoen te krijgen om alle Rotterdamse kindertjes te masseren. De andere initiatieven uit de wedstrijd beroepen zich ook niet op onderzoek om de wedstrijd te winnen. Aanprijzingen in algemene zin, daar is niets op tegen. Maar als je je beroept op onderzoek, om 2,3 miljoen te verkrijgen, en dat onderzoek bestaat niet, tja, dan kom je toch in de omschrijving "wanneer iemand een ander tot het verrichten van een bepaalde rechtshandeling beweegt door enige opzettelijk daartoe gedane onjuiste mededeling". Lees het zelf hier bij artikel 44. De andere wedstrijddeelnemers zouden eens kunnen kijken naar art. 328bis hier.

De redenering dat eigen inzichten superieur zijn aan empirisch onderzoek, die snap ik niet. Alle onderzoekers werken met echte mensen, echte kinderen, in allerlei omgevingen, om te kijken wat het effect is van allerlei massages en massagemethoden. Ze doen hun best dat te beschrijven, om ervan te leren, en het dan nog beter te doen. Ze zitten niet in een studeerkamer van alles te verzinnen.

"Mijn" basisschool verwees bij het aanprijzen in de schoolkrant naar het onderzoek van prof. Uvnäs-Moberg uit Zweden. Die heb ik toen een mailtje gestuurd, en ze wees erop dat meer onderzoek nodig is om te weten welk effect in welke omgeving optreedt. En ze was verdrietig dat haar onderzoek wordt misbruikt voor commerciële doeleinden door mensen met weinig opleiding. "Money is a dangerous power.", schrijft ze. En in Rotterdam zijn er 2,3 miljoen krachten.

Stiltepunt beste Stadsinitiatief

Maar daar hoeft het nu niet bij te blijven! De marktleider in de industrie van de klasmassages, Touching Child Care, veranderde in 2009 de website naar aanleiding van mijn publicaties. Er staat sinds die tijd de volgende tekst:

"Tot op heden is er in Nederland nog geen wetenschappelijk onderzoek verricht naar de invloed van onderlinge kindermassage in de klas. Echter, de ervaringen zijn zo positief dat we momenteel bezig zijn een onderzoeksplan te schrijven. Aan de hand van een wetenschappelijk onderzoek willen we proberen om de effecten van onderlinge kindermassage in kaart te brengen."

Dat is natuurlijk lastig. Het is makkelijker om met een school een verkoopcontract te sluiten als je zegt dat het allemaal gebaseerd is op bewezen effecten, zoals er eerst stond, en ook Stiltepunt beweert. Touching Child Care schreef eerst zelfs dat het immuunsysteem van de kinderen een zetje de goede kant op kreeg. Concurrenten in de sector hebben dat nog steeds op de website staan.

Misschien moeten we het projectplan maar vergeten zoals het er nu staat, en omarmen wat de initiatiefnemers op het blog zeggen. "Dat het ook goed is om onderzoek te doen naar de effecten ondersteunen we. Goede onderzoeken (langdurig dezelfde activiteiten op dezelfde plek onder dezelfde condities enz.) vergen echter tijd en voldoende schaalgrootte. Die schaalgrootte is groeiende als het gaat om in groter verband te masseren, bewegen en mediteren, maar is nog niet voldoende. Dat is ook de reden waarom we het Stiltepunt op grote schaal en structureel in Rotterdam willen verspreiden."

Rotterdam is door de schaalgrootte dus de proeftuin! Lumineus! Ten bate van alle kinderen die nu met problemen in de klas zitten, ten bate van alle kinderen die nu al dan niet gedwongen in massagetrajecten zitten, mogelijk een oplossing voor het passend onderwijs, en voor eens en voor altijd, met open vizier, vaststellend of die kindmassage nu wel of niet effect heeft, en welke effecten dat zijn. En dat voor maar 2,3 miljoen euro, die Rotterdam toch over heeft. Now we're talking! Effe wat anders dan een loopbrug, een lichtkrant, nog meer muziekfestivals, of een bioboerderij. Sociaal relevant onderzoek.

Opzet van het onderzoek

Hoe zou dat onderzoek eruit kunnen zien? Op de eerste plaats moet het voldoen aan de richtlijnen van dit soort onderzoek. Dus, ouders hebben zeggenschap over het al dan niet meedoen van hun kinderen, krijgen goede informatie, enz. Dat spreekt vanzelf (nou ja, tot nu toe niet, maar van nu af wel in Rotterdam).

De scholen worden verdeeld in groepen. Er komt een nulmeting, en sommige scholen gaan gewoon door met reguliere onderwijsmethoden. Andere scholen doen alleen bijv. yoga en stilteoefeningen, of rustig lezen (want dat levert volgens onderzoek ook het hormoon oxytocine op, en wat past nou beter op een school dan lezen) en weer andere scholen doen dan die massages.

Welke onderzoeksvragen zou je willen behandelen?

Waarde

De Onderwijsinspectie schreef mij in 2009: "De inspecteurs zijn geïnformeerd over het verschijnsel 'onderlinge kindmassage' met de bedoeling dat zij schooldirecteuren erop kunnen wijzen dat er nogal wat vraagtekens zijn bij de effectiviteit van deze methode, dat de begeleiding/uitvoering zeer nauw luistert en dat men zich kan afvragen of het wel verstandig is deze methode überhaupt te gebruiken."

Het is dus van algemeen belang om duidelijkheid te verschaffen over de waarde van de onderlinge massage. Nu gaan scholen ertoe over op basis van de mooie verhalen van de verkopers. Ik herinner mij dat op de ouderavond die ik zelf bijwoonde de "ja-techniek" werd toegepast. Overtuigen is gemakkelijker als er echte argumenten zijn.

Basisschool de Wiz@rd uit Deventer heeft massage eens geprobeerd. Uiteindelijk bleek de toepassing niet de doelen te dienen die waren gesteld. Het was dus eigenlijk heel duur, omdat er andere methoden zijn tegen pesten die beter werken. Hoe verhoudt massage zich in kostprijs en doelbereiking ten opzichte van andere methoden?

Pesten

In het projectplan staat dat kinderen die meededen aan massage niet meer worden gepest. Maar uit filmpjes en documentatie die marktleider Touching Child Care online heeft staan blijkt dat het hooguit vermindert. Maar dan is niet duidelijk of dat komt door de massage alleen, of door de gelijktijdige toepassing van andere reguliere onderwijsmethoden, zoals ook mijn basisschool die blijft gebruiken. De onware bewering van Stiltepunt kan mooi als hypothese dienen.

Weerstand

In AD/Rotterdams Dagblad zegt een van de initiatiefnemers: "Ik doe dit al een tijdje. Ik heb nog nooit een kind gezien dat de massages niet fijn vindt." Dat is in tegenspraak met de presentatie van Touching Child Care die ik bijwoonde. Daarin werd de natuurlijke weerstand van kinderen besproken tegen het gefrutsel aan hun lijf. Onderdeel van de methode is het doorbreken van die natuurlijke weerstand. Bij Touching Child Care is het bovendien gebruikelijk dat pesters en gepesten elkaar masseren.

Mevr. Muller is BIG-geregistreerd fysiotherapeut, en valt onder de controle van de Inspectie Volksgezondheid. Mevr. Evers is pedagoge.

In 2009 was er een leerlinge van groep 8 die klaagde dat haar ouders zich afvroegen waarom ze gemasseerd moest worden. De juf had geen aandacht voor kinderen die niet mee wilden doen. Er werd gezegd: "zet de stoelen maar aan de kant, we gaan masseren". Onderdeel van het onderzoek kan een protocol zijn hoe daarmee om te gaan.

Bestaat die weerstand nu wel of niet in algemene zin? Zijn er effecten op latere leeftijd? Kan het zijn dat jongens leren dat meisjes altijd aan zich laten zitten? Kan het zijn dat meisjes leren dat ze altijd jongens hun gang moeten laten gaan? Ik zou daarom het onderzoek niet beperken tot drie jaar.

Onderscheid

Een andere vraag betreft het onderscheid tussen wel en niet gemasseerde kinderen binnen een klas. In eerste instantie was op onze school de bedoeling dat iedereen moest meedoen om de methode te laten werken. Stiltepunt liet via Twitter weten dat dat in Rotterdam niet aan de orde is.

Toch kun je je voorstellen dat in een klas waar een deel wel en een deel niet meedoet dat effect heeft op het resultaat. Wat als de pester niet meedoet. Of juist de gepesten. Of dat de kinderen die van hun ouders moeten/mogen meedoen jaloers zijn op de kinderen die niet mee doen. Of dat kinderen die graag mee willen doen en dat niet mogen juist andere kinderen gaan pesten.

Daarom zouden er dus ook scholen moeten zijn waar ouders en kinderen niet "nee" mogen zeggen, in het belang van het onderzoek. Een echt ouderwets sociaal experiment!

Personeel

Bij het onderzoek uit 2009 kwam ik vogels van nogal uiteenlopend pluimage tegen. BIG-geregistreerde medici (vallen onder controle Inspectie Volksgezondheid), mensen met erkende opleidingen die hun bijbehorende titel voeren ("pedagoog"), mensen met erkende opleidingen die een fantasietitel of een hogere titel voeren dan waar ze recht op hebben ("orthopedagoge"), en mensen met niet-erkende opleidingen (bijv. erkend door de Nederlandse Vereniging van Natuurgenezers, maar niet door de Rijksoverheid). De fantasten kwamen er trouwens niet zelf voor uit.

Al die alternativo's doen graag laatdunkend over onderzoek en wetenschap. Een van de presentatoren op "mijn" ouderavond was zelfs lid van een beroepsvereniging die de normale medische wereld afwijst. Maar aan de andere kant willen ze o zo graag serieus worden genomen. Helaas nemen ze niet altijd de moeite om zoveel uren te besteden aan opleiding als echte medici.

In de beschrijving van TV Rijnmond over het Stiltepunt staat dat op een basisschool in Prins Alexander een osteopaat rondloopt. Dat is een alternatieve genezer. Bij osteopatie wordt uitgegaan van een onbewezen verhaaltje over hersenvocht dat in beweging moet blijven. Osteopaten plegen dat in beweging te brengen door de vinger in de onderkant van hun cliënt te brengen en dan te roeren.

Het is van belang de kindmassage nader te beschrijven. Welke disciplines zijn nodig? Maken basisschoolleerlingen in Rotterdam kans op dat ze over de knie worden gelegd en dat hun hersenvocht op gang wordt gebracht? Is dat in het bijzijn van ouders? Zijn er andere alternatieve genezers nodig voor het slagen van het project? Belangrijk, omdat alternativo's specialiseren in drogredeneringen, en scholen soms al te gemakkelijk overgaan tot het voorbijgaan aan de wettelijk beschermde integriteit van het kinderlichaam.

Nogmaals, ik heb niets tegen alternatieve genezers. Iedereen mag geloven wat-ie wil. Pas als ze, zoals bij Stiltepunt, iets beweren dat niet waar is ("wetenschappelijk aangetoond", "blijvend effectief"), ga ik spreken van bedrog en misleiding. Dat is ook het enige verschil tussen alternativo's en niet-alternativo's: de ene verkoopt suikerwater met veel pretenties als "medicijn" tegen duizend kwalen en laat het niet testen, of verdoezelt de resultaten, en de ander bedenkt bijv. een kruidendrankje tegen verkoudheid, laat het testen op werking, en helpt er mensen mee. Er is natuurlijk een grijs gebied, maar tot nu toe heb ik nog geen verkoper van klasmassage kunnen waarnemen die zelfs maar in dat grijze gebied zou vallen.

Conclusie

Gelukkig zijn de initiatiefnemers de eersten om te beamen dat er nogal wat schort aan de presentatie van hun plan. Maar juryvoorzitter en oud-wethouder Van den Anker blijft vandaag in AD/Rotterdams Dagblad achter de nominatie staan. "Ik voel intuïtief aan dat dit goed is. Dit kan de samenleving heel veel opleveren." Met alle kanttekeningen, dat kunnen we met haar eens zijn.

Update 11/3: Een lezer attendeert op een artikel in de Volkskrant van gisteren: "Doodgaan aan yoga". Van yoga kun je doodgaan, schrijft de wetenschapsredacteur van The New York Times, zelf al veertig jaar fanatiek yogi. Het wetenschappelijk onderzoek naar yoga dat hij in vakbladen kon vinden, is van povere kwaliteit, constateert Broad. Daarom bezocht hij ashrams en bibliotheken in India, waar hij eeuwenoude verhandelingen las en met aanhangers sprak. De redacteur bij de Volkskrant is overigens niet overtuigd, maar dat mag natuurlijk.

Update 13/3: De Luchtsingel heeft gewonnen, waar 3,1% van de 617.347 beschikbare stemmen naartoe ging. Tweede werd "Uit je eigen stad" (1,9%), derde "Geluid van Rotterdam" (0,6%), vierde "Eerbetoon voor Rotterdammers" (0,5%) en laatste het "Stiltepunt" (0,4%). De opkomst was 6,5%. De 3,1% voor de winnaar zijn goed voor 4 miljoen euro.

Update 13/3, 11:05: De CED-groep reageert: "Hartelijk dank voor uw bericht. Wij zullen in het vervolg onze bronnen nog kritischer bekijken."

Artikel hieronder overgenomen uit Algemeen Dagblad/Rotterdams Dagblad van 10 maart 2012, met toestemming van auteur Antti Liukku en voor de foto toestemming van geportretteerde Frits van Dam

Categorie: NatioEuro