Opschudding over derivaten

woensdag 9 september 2015 - Mij is ter ore gekomen dat een paar weken geleden veel opschudding ontstond in een gemeenteraadsvergadering, door materiaal te gebruiken van dit blog. Enkele opmerkingen daarover.

Het is zeer eervol dat zo veel mensen dit blog lezen en dat de gepresenteerde feiten worden gebruikt in politiek en media. Toch, uiteindelijk, het is niet meer dan een privé-blog, waar ik zelf lol aan moet hebben. Ik probeer dat feitelijk te doen, maar het is niet verboden om af en toe met taal en stijl te spelen. Vooral als het anders een herhaling van eerdere artikelen zou worden als "ze doen het weer". Immers, de gemeente ging weer derivaten aanschaffen.

Het artikel dat ik half juli schreef over "College jokt tegen raad over derivaten" is daar een goed voorbeeld van.

Feiten:

* De CDA-wethouder financiën gebruikte de term "forward rate agreement" om een nieuwe lening te beschrijven. Bron onder andere: 3B-Krant.

* Een "forward rate agreement" is een derivaat. Dat stond al gelinkt in mijn artikel.

* Raadslid Neeleman stelde vragen over de "forward rate agreement" (ook gelinkt).

Wat wel in mijn artikel stond, maar ik niet benadrukte, is dat de gemeente in de beantwoording van de vragen sprak van "forwardlening". Op Twitter ontstond daar verwarring over, want die term kon men zo snel niet vinden. Iemand suggereerde nog: "De raad moet wel zo geïnformeerd worden dat het volledig duidelijk is. Dat blijkt hier niet."

En daar zit de crux. Al vaker heb ik op dit blog benadrukt dat bij het goed informeren van de gemeenteraad hoort dat je ze ook ingewikkelde onderwerpen goed uitlegt, dan wel ze die ingewikkelde onderwerpen niet voor de neus houdt. Zowel mondeling als schriftelijk bleek niets van de goede informatievoorziening.

Op de eerste plaats komen "forward leningen" wel vaker voor, zoals bij Wetterskip Fryslan (blz. 43, onder het kopje "Rente").

Niettemin is de verdere definitie niet goed te vinden. Een week na mijn artikel verklaarde de wethouder in 3B-Krant: "Hoe die Forward-lening dan heet? Daar komt de wethouder niet uit. 'Wij hebben geen FRA aangeschaft, maar een lening met uitgestelde storting aangekocht, dat is een fundamenteel ander instrument.'"

Met die omschrijving "lening met uitgestelde storting" weet WSW, het Waarborgfonds Sociale Woningbouw wel raad. Die verwijzing is van toepassing, omdat ook raadslid Neeleman het in zijn vraagstelling had over onze 3B Wonen, waar hij overigens geen antwoord op kreeg (o.a. vraag 5).

De WSW noemt Leningen met uitgestelde storting (punt 4b) "bijzondere leningsvormen" en schrijft:

"WSW hanteert als beleid dat het moment van feitelijke storting van de lening niet later mag liggen dan zes maanden na afsluitdatum. Het gaat om zogenaamde forward starting leningen (forwards): leningen die op enig moment worden afgesloten, maar een stortingsdatum hebben in de toekomst. De beperking van zes maanden komt voort uit het risicobeoordelingsmodel waarin WSW 'dichter op de bal' speelt als het gaat om de beheersing van de risico's. In dit geval de financieringsrisico's van de corporatie en daarmee samenhangend de risico's voor de borg. Slechts in uitzonderlijke situaties wijkt WSW af van dit beleid." (vet door mij toegevoegd)

WSW spreekt dus over risico's. Er is nog een apart lemma over deze forward starting leningen. En er is nog een "vraag en antwoord", met daarin het onderscheid tussen geborgde en ongeborgde forward starting leningen, en de aanbeveling geen onderscheid te maken. Voor het geval onze gemeente die escape zou zoeken.

Een forward starting lening is inderdaad géén FRA, volgens YieldCurve (blz. 2) (en een groot aantal boeken op Google Books).

De in de materie ervaren Mr. J. Botter schreef mei 2013 in het vakblad Ondernemingsrecht een artikel over "derivaten in de publieke sector".

Onder kopje "2. Rentederivaten" schrijft hij op blz. 232 over forward starting leningen: "Dit zijn leningen die op een bepaald moment in de toekomst worden opgenomen, maar waarvan de rente nu al wordt vastgesteld. Ook dat lijkt mooi, maar is het niet. Indien de lening op het afgesproken tijdstip niet wordt opgenomen om één van de hierboven vermelde redenen, is evenzeer sprake van een open positie en zal de instelling zijn gehouden de bank schadeloos te stellen. [...] Alhoewel de gedachte [achter forward leningen] nog wel begrijpelijk is (het vastklikken van de rente voor de toekomst), zijn het gezien de onzekerheden over de toekomstige investeringen en de financiering daarvan in dat geval toch vooral speculatieve transacties. Als de investeringen niet doorgaan en/of de financiering niet beschikbaar komt, leidt dit voor de instelling tot een groot risico."

Vandaar dus dat de WSW die termijn wil beperken tot zes maanden.

Waarom is het dan een derivaat? De gemeente houdt vast aan de definitie van het Rijk: "verhandelbare contracten met als onderliggende waarde een geldlening". In de nadere regelgeving, de wet Regeling uitzettingen en derivaten decentrale overheden (Ruddo) voor decentrale overheden komt die verhandelbaarheid niet voor.

In de handreiking staat wel: "Idealiter lenen decentrale overheden 'just-in-time' voor de projecten waarvoor financiering benodigd is. Op die manier wordt vooraf het risico verbonden aan de noodzaak tot het uitzetten van geleende overtolligheid tot een minimum beperkt. [...] Decentrale overheden doen er goed aan zich steeds de vraag te stellen of de omstandigheden werkelijk zo bijzonder zijn om eerder te lenen dan het moment waarop de financiering feitelijk nodig is."

Eerder op dit blog heb ik al benadrukt dat derivaten niet per se "fout" of "goed" zijn. Derivaten kunnen risico's beperken, maar bij verkeerde toepassing tot grote verliezen leiden. De Rijksoverheid geeft in de in bijlage 7 van de "Handreiking Treasury 2015" de positieve kanten weer van een reeks derivaten, zoals swaps, caps, swaptions. De Handreiking Treasury telt de lening met uitgestelde storting binnen de context van het overzicht als een traditioneel instrument.

Dat een forward starting lening toch als derivaat moet worden beschouwd zit in de berekening van de rente. Dat is immers niet de huidige rente. Het is ook niet de toekomstige rente, want die is onbekend, en kan hoger en lager zijn dan de huidige rente. De rente van de forward starting lening wordt berekend op basis van de huidige rente. Is geen voorspelling, maar een berekening. Is daarvan afgeleid. Derivaat.

BNP Paribas: "Een afgeleid product of derivaat is een financieel instrument waarvan de prijs afhangt of is afgeleid van één (of meer) onderliggende waarden. [...] De meest gebruikte onderliggende waarden zijn aandelen, obligaties, grondstoffen, valuta’s, rentetarieven en marktindexen." (vet door mij toegevoegd)

Of een forward lening minder verhandelbaar is dan een andere toekomstige verplichting waar een vaste rente over is afgesproken, is een open vraag.

Gezien de ook door Botter beschreven grote acceptatie van de forward lening door gemeenten, en de emotionele aversie die is ontstaan over derivaten, zal niet iedereen het eens zijn met de strikte hantering van de definitie. Zie ook de teleurstelling van gebruikers van forward leningen in de "vraag en antwoord" van WSW. We gaan toch niet doen alsof omdat "derivaat" zo'n emotionele lading heeft?

Niettemin moeten we concluderen dat bij de forward lening de gemeente Lansingerland te maken heeft met:

* De verkoper van de lening zal zich indekken tegen verliezen, wat tot uiting komt in zowel kosten als het rentepercentage.

* Er zijn risico's (zie Botter en WSW).

* Het is beter het beestje bij de naam te noemen: rentederivaat.

Wat niet wegneemt dat het de gemeente niet verboden is om zo'n lening af te sluiten, maar informeer de raad dan behoorlijk.

Als de wethouder niet eens weet hoe de lening eigenlijk heet, in de beantwoording van vragen van raadsleden onvolledig is, de raad niet goed informeert, dan is er weinig veranderd sinds we een landmeter hadden als wethouder Financiën. Juist bij derivaten is het uitermate belangrijk te weten wat je doet. Vooral de leden van het college. Vooral de wethouder Financiën.

Mijn bezwaar komt ook voort uit het feit dat de gemeente zich voorbereidt op herfinanciering van delen van de te grote schuld, in plaats van effectief werk te maken van aflossing. Herfinanciering ook nog eens met risico's, met hogere kosten en een hogere rente dan nodig. Het track record van Lansingerland laat zien dat individuele handelingen niet problematisch waren, maar juist alles samen, alle uitzonderingen, alle boekhoudtruukjes, de gemeente aan de rand van de afgrond brachten. Daar is nog altijd geen verbetering in te zien. De inwoners mogen het betalen, terwijl de wethouder Financiën wijselijk niet tot de inwoners wil behoren.

Wordt vervolgd!

Categorie: Lokaal