HSL: Endgame

maandag 20 juni 2011 - Update 21/6, 9:40*** De HSL bevindt zich aan het slot van fase 1. De aanleg, testritten, eerste poging tot exploitatie. Dinsdag is er een besloten overleg tussen Kamerleden en Minister, waarin ze waarschijnlijk alvast worden bijgepraat over de geluids- en exploitatieproblemen. En worden voorbereid op het einde van die eerste fase. Wat is de stand van zaken?

De laatste weken kreeg ik regelmatig mail waarom er niets meer over de HSL op het blog stond. Dat was omdat er niet veel te melden was. Wel werd ik op de hoogte gehouden van diverse praatcircuits en de uitgewisselde argumenten daar. Die op zich niet genoeg nieuwswaardig waren voor het blog, of nog moesten uitrijpen. Sterker: er is een circuit nog gaande, waarvan pas a.s. woensdag de oplossing zal komen in overleg tussen Minister en Tweede Kamer. Een cryptische oproep aan de HSL-boys-and-girls: de diverse websites die berichten over de HSL geven jullie in dit endgame de kans om voor één keer zelf het nieuws te brengen. Wij wachten tot donderdag. Na alle miscommunicatie en geheimhouderij sinds het voor de Kamer verborgen gehouden McKinsey-rapport in 1994 is het jullie kans om in deze eindfase eerlijk te vertellen hoe het zit. Denk ook aan jullie Minister. In december zat ze er nog maar anderhalve maand, en viel het niet zo op dat de Kamer niet helemaal goed (ik houd het netjes) werd geïnformeerd. Nu zal het niet op prijs worden gesteld als donderdag moet blijken dat de Kamer wederom niet het juiste verhaal hoorde. Dat de agenda op dit moment nog niet bekend is, geeft hoop op een eerlijke presentatie.

Aan de andere kant, er kwam na het publiceren van dit bericht mail: "Morgen om 13.00 is er een extra procedurevergadering over de HSL, dan wordt besloten of er deze week überhaupt wordt vergaderd over de HSL. Er is namelijk onenigheid tussen Kamer en minister over openbaarheid van stukken HSL wat betreft Financiën en de kans is aanwezig dat de commissie besluit om pas weer te vergaderen als de minister alles op een rijtje heeft gezet en dat openbaar kan bespreken." Zo missen ze het nieuws over de HSL. Dat is broodnodig.

Half mei was er de uitspraak van de Raad van State over of de Minister gedwongen zou kunnen worden om maatregelen te nemen tegen de geluidsoverlast van de HSL. Op zich een heel vreemde zaak. Vroeger was het voldoende om regels vast te leggen, en de overheid zorgde dan dat het zo was. Nu is er naast de regels blijkbaar een bestuurlijk Wetboek van Strafvordering nodig. Er moet naast een hele set regels ook een hele rij handhavingsmogelijkheden worden vastgesteld. Vergelijk: een dief breekt in in je huis, dat mag niet, de politie komt, en zegt: "hoewel de regel is dat je niet mag inbreken, staat nergens of wij wat met de dief moeten doen". Zo gaat het met inbrekers niet. Als het om bestuursrecht gaat, gaat het ook zo niet met burgers die overlast veroorzaken. Voor je tuinfeest moet je je geluidsinstallatie lager draaien, of uitzetten, en daarna mag het feest verder. Om een of andere reden komen grotere organisaties als ProRail, nota bene een zelfstandig bestuursorgaan, ermee weg. Met de zegen van de Raad van State.

Er is een reparatie in de maak, waar ik hier ook wel over heb geschreven. De Wet Swung. Onze lokale PvdA noemde het in hun nieuwsbrief deze week de Wet Swing, maar dat komt vast door de vele partnerruil in onze lokale politiek, dan kun je je snel vergissen. De Wet Swung had op zich ook een mogelijkheid geboden om de overlast op de HSL juist voort te laten duren en zelfs stijgen, vandaar dat ik er weinig over heb geschreven. Het ding is nog in voorbereiding. Gelukkig meldt onze lokale PvdA het heuglijke nieuws dat in de Memorie van Toelichting in ieder geval zou staan: "Voor de HSL-Zuid is het tracébesluit bepalend voor de hoogte van de geluidproductieplafonds. Door de strenge geluidseisen die golden bij de aanleg van de HSL-Zuid zijn de geluidsbelastingen van woningen langs de HSL-Zuid laag en dus worden ook de plafonds daar laag. Het werkelijke gebruik van de HSL mag niet leiden tot overschrijding van deze geluidproductieplafonds. Als er wel een overschrijding dreigt, zijn extra geluidbeperkende maatregelen mogelijk noodzakelijk." Dat biedt enige aanknopingspunten voor de oplossing van onze problemen.

De Lansingerlandse PvdA prees bijna met zoveel woorden VVD-Kamerlid Aptroot en collega-raadslid Edith Bal van de VVD. Voor haar uitspraken op TV Rijnmond. Als de politieke rijen zich zo sluiten, sluit het net om de HSL. VVD-Kamerlid Aptroot is streng over de overlast. Op TV Rijnmond: "Hij vindt wel dat als blijkt dat afspraken worden geschonden dat er dan wat moet gebeuren. Ook zegt hij dat geld daarbij geen rol speelt." Ook de PvdA en het CDA staan op scherp als het gaat om de herrie. PvdA-kamerlid Monasch vroeg formeel aan de Minister: "Hoe komt de regering tot de conclusie dat de geluidsbelasting bij de dienstregeling voor 2011 binnen de in het Tracébesluit genoemde voorkeurswaarde dan wel de eerder verleende hogere waarde blijft?" Niet echt vertrouwen dat het wel goed zit. Kamerleden stelden onlangs samen 82 vragen. Een deel van de vragen is overigens pas beantwoord, zie hier.

Behalve het rijden met de treinen is er meer overlast gemoeid met een hogesnelheidslijn. Om de treinen zelf zo geluidloos mogelijk te laten rijden, en binnen de norm te blijven, moet er flink worden geslepen aan de rails. Dat gebeurt ’s nachts, en telt niet mee in de herrieberekening van de dienstregeling. De gemeente had vergunning verleend voor een heel jaar slijpen, en de Stichting Stop Geluidsoverlast HSL uit Berkel en Rodenrijs (en het CDA) hadden bezwaar aangetekend. Dat hebben ze gewonnen, staat op de site van de stichting. Goed gedaan! Zie op die site ook de petitie om de Beneluxtrein te behouden. De reguliere verbinding met Brussel, die zou moeten verdwijnen om mensen in de dure treinen met toeslag te dwingen. De Stichting Rover zet zich in voor behoud van de gewone treinen in plaats van de dure hogesnelheidstrein met reserveringsplicht.

NRC Handelsblad stookte afgelopen zaterdag het vuurtje nog wat hoger op. Op zich is het artikel onvolledig. Het gaat voorbij aan dat de slechte exploitatie anno 2011 al in 1994 was voorzien door McKinsey, dat hun rapportage deels is weggehouden bij de Tweede Kamer, pas in 2004 door de Commissie Duivesteijn volledig werd geopenbaard, en pas dit jaar voor het eerst online kwam. Op PolitiekActief.Net. Het artikel verwijst wel naar informatie uit een eerder artikel op 1 februari over de lege Fyra, waarin stond dat de Staat rekende op 2,4 miljard inkomsten uit de HSL voor de hele 15 jaar van de looptijd van het contract met HSA. McKinsey achtte dat uitgesloten. Het bedrag is wel ingeboekt en boekhoudkundig verwerkt. Afgelopen zaterdag komt er nieuwe informatie bij: "Als de problemen in 2008 acuut worden, biedt minister Eurlings uitstel van betaling aan. Een jaar later betaalt HSA 29 miljoen euro aan de staat, en vorig jaar 74 miljoen euro. Het zijn de enige bedragen die de overheid tot nog toe mocht ontvangen. [...] Voor de zomer, vertellen bronnen op het ministerie van Infrastructuur en Milieu, hoopt Schultz bekend te maken wat er met HSA gaat gebeuren." Vóór de zomer, dat kan best deze week zijn. Er is een vertrouwelijk overleg op dinsdag, en een overleg met de Kamer op woensdag. Het stuk is verder onvolledig, omdat er niet in staat dat door allerlei constructiefouten en afspraken met overheden een goede exploitatie in deze vorm onmogelijk is.

Op gezette tijden vind ik dat ik moet herhalen dat ik voorstander ben van hogesnelheidsverbindingen in Nederland. Passagiers en vracht, dag en nacht. Binnen de gestelde regels. Net als burgers elkaar geen overlast mogen veroorzaken, mag ook een overheid burgers niet plagen. De HSL kan een grote aanwinst zijn voor de mobiliteit in de Randstad, en kansen bieden voor heel andere vervoersoplossingen dan tot nu toe. Nog sterker: de HSL zorgt voor het doorkruisen van het heel lokale perspectief van veel openbaar vervoerpraktijken, zodat de Randstad een kans krijgt zich te meten met andere grote agglomeraties als Londen en Parijs. "Endgame" slaat alleen op het einde van fase 1. Om een vergelijking te trekken: het bijna gratis internet dat we nu kennen, en dat ons zoveel welvaart brengt, is er alleen dankzij veel onbezonnen investeringen in het verleden, miljarden afschrijvingen, faillissementen. In de toekomst bloeit er iets moois uit de miserie van vandaag.

Wat opvalt is dat er maar heel weinig constructief wordt nagedacht over de HSL. Van de omwonenden kan het niet worden verwacht. Die worden sinds 2008 geplaagd, en niet serieus genomen. Bij de diverse rechtszaken gedragen vertegenwoordigers van het HSL-concern (inbegrepen Rijksambtenaren) zich lacherig. Politiek gezien is de HSL een runaway. Gelukkig kon in de Commissie Ruimte onze wethouder De Paepe melden dat er al (vooruitlopend op nieuwe geluidmetingen in het najaar) gekeken gaat worden door het Ministerie of Prorail wat er nu mis is met de geluidschermen. Dat er iets mis is stond in oktober 2010 in het eerste TNO rapport, maar beter laat dan nooit. Het is terug te voeren op beslissingen in een heel vroeg stadium. Op blz. 45 van het arrest van de Raad van State uit 1999: "De Minister heeft zich op het standpunt gesteld dat, hoewel er geen schermen bestaan die het geluid volledig absorberen, door de vormgeving en de materiaalkeuze van een scherm de geluidbelasting vanwege reflectie van een scherm verwaarloosbaar kan worden gemaakt." De kostenoverwegingen om de huidige schermen aan te schaffen in plaats van grotere, dikkere, meer absorberende, kende de Raad van State toen niet.

Misschien moet ProRail de kant op van van een ander zelfstandig bestuursorgaan: TenneT. Die kreeg begin deze maand eindelijk toestemming om mensen in de overlastzone uit te mogen kopen. Verschil is dat TenneT die kosten kan doorberekenen aan de klanten, terwijl juist ProRail ermee kampt dat hun business geen winstgevende basis heeft. Toch kan het goedkoper zijn om de omwonenden uit te kopen, boven het geheel vervangen van de geluidsschermen. Aangenomen dat men een hogesnelheidslijn wil behouden, en geen nieuw Pieterpad: het HoRo-pad (Hoofddorp-Roosendaal).

Het is doodzonde hoe met het HSL-project wordt omgegaan. Zowel emails aan PolitiekActief.Net als geïnterviewden in het artikel in de NRC van zaterdag bewijzen dat er ook grote ergernis is onder de HSL-boys-and-girls hoe het project in de soep wordt gedraaid. Misschien eindigen met een positieve noot?

Bloemen verwelken, schepen vergaan
Maar de HSL zal altijd bestaan

***Update 20:50: De NRC van vandaag heeft wéér een artikel over de HSL, blijkbaar is het een serie. Oud-minister Netelenbos haalt haar gram over het HSL-debacle. Ze geeft alle schuld aan de NS: "Volgens haar heeft NS er nooit een succes van willen maken, maar deed het bedrijf een bod om mogelijke concurrenten van het Nederlandse spoor te houden."

Of dat helemaal eerlijk is, is de vraag. Er had nooit een commercieel aantrekkelijke exploitatie kunnen zijn, zoals McKinsey (en niet alleen die) zeiden ver voor de aanbesteding. Om nog een analogie met internet te trekken: wie denkt nou werkelijk dat Nederlanders veel extra gaan betalen voor openbaar vervoer alleen om een klein beetje eerder op de plaats van bestemming te zijn? En die reserveringsplicht, hoe kom je erop. Mis je, door het belabberde overige openbaar vervoer, je aansluiting: doei doei met je centjes. Zie de HSL vooral als een aantrekkelijk alternatief voor dezelfde prijs, om meer mensen in (hoogwaardig) openbaar vervoer te krijgen en uit de auto.

Netelenbos heeft wel een goede raad: "De minister moet de hsl opnieuw aanbesteden. Daar is niets op tegen. De winnaar van de vorige keer heeft er een potje van gemaakt. Nou, ik zou zeggen: doe het opnieuw."

De web-editie van het artikel heeft nog een nieuwtje, dat niet in de papieren en digitale krant staat: "Minister van Verkeer Schultz is in onderhandeling met NS. Volgende week hoopt zij de Kamer over mogelijke oplossingen in te lichten." Het regie-overleg van morgen 13:00 uur is niet meer nodig, blijkbaar.

***Update 20:50: Een lezer is het niet eens met mijn opmerking over dat duurdere reizen. "Het gaat vooral om de omgeving en de kosten die er met de HSL gepaard gaan. Ik lees niets over de slechte / betrouwbaarheid van de dienstregeling. Ik reis sinds de start van Fyra er dagelijks mee. Puur door de tijdwinst en de luxe van 1 stop tussen Rotterdam en Schiphol. En ben ook van mening dat dit een nieuwe manier van reizen is. En heb daar geld voor over.

Alleen de continue vertraging en vooral het niet kunnen vertrouwen of de Fyra rijdt (veel uitval) is wel een groot probleem.
Sinds 1 april rijdt Fyra door naar Breda en dit heeft de nodige problemen met zich meegebracht welke tot op de dag van vandaag nog niet zijn opgelost.
En dit kost HSA echt veel klanten, op twitter is er meer dan genoeg te lezen over de #fyra.

Vraag me werkelijk af of de minister naast alle kosten, ook bewust is van de slechte dienstverlening van HSA."

***Update 23:45. Een lezer heeft nog wat over die kapotte geluidsschermen. In het "dossieronderzoek bestuurlijke besluitvorming Hsl" staat op blz 76 onderaan:
"Projectleiders HSL-Zuid bij commissie Ruimte Berkel en Rodenrijs. Op 13 mei 1998 hebben de hoofdingenieur-directeur van de Projectorganisatie HSL-Zuid, ir. Wim Korf, en de manager van het Projectbureau HSL Zuid-Holland Midden, waaronder de 3B gemeenten resorteerden, ir. Hans Goslinga, een gesprek met de commissie ruimte van Berkel en Rodenrijs inzake de aanwijzing van de minister van Vrom ex artikel 37 van de WRO.
. . . . . De heer Korf kan zich voorstellen dat er deskundigen zijn die de mening zijn toegedaan dat de normen niet adequaat zijn. Als ook het projectbureau hiervan overtuigd raakt, is de projectleider bereid om de minister te vragen geld voor hogere schermen beschikbaar te stellen. Als constructies van geluidsschermen niet voldoen, dan worden ze aangepast. Ook als de effecten tegenvallen zullen de schermen worden aangepast.. . . . [passage verder de heer Goslinga;]. . . . Na realisatie van de HSL zal de effectiviteit van de geluidsschermen worden beoordeeld."

Update 21/6, 9:00: lezer stuurt enkele correcties op de titulatuur van de heren Goslinga en Korf, en meldt: "De woorden van toen van Korf en Goslinga waren correct. Er blijkt alleen nu geen overeenstemming over de criteria van toetsing en tijdpad."

Update 21/6, 9:40: ik krijg een verwijzing naar vraag 71, uit die lijst van 82 vragen: "Geeft u gehoor aan het verzoek van de gemeente Lansingerland om een onderzoek uit te voeren naar het functioneren van de geluidsschermen ter plaatse?"

Antwoord van de Minister:
"71. Dit onderzoek kan niet plaatsvinden voordat de eindsituatie is gemeten. Voor een juiste beoordeling van de geluidruimte en de effectiviteit van de geluidschermen zullen er immissiemetingen moeten worden uitgevoerd op de genoemde locaties waarbij zowel de Thalys als de V250 met hoge snelheid passeren. Daartoe is het noodzakelijk dat er op het hele tracé van de HSL-zuid regelmatig en gedurende een aantal dagen met hoge snelheid gereden kan worden; gezien de huidige planning kunnen deze metingen niet eerder dan eind 2011 plaatsvinden. Pas als de resultaten van die metingen beschikbaar zijn, kan ik de geluidbelasting bij de dienstregeling voor 2012 alsmede de eindsituatie toetsen aan het Tracébesluit en de genomen maatregelen."

Categorie: NatioEuro