Wilderszijde: heeft Ed Nijpels het gedaan?

dinsdag 3 april 2012 - Update*** Op de radio van RTV Lansingerland deden onze bouwwethouder en de presentator of Jan Pronk schuldig was aan de bouwcrisis van Lansingerland. Dat was niet zo. Toch is het het waard om verder te kijken naar de historie. Dan kunnen we misschien ook een oplossing vinden.

Vorige week begon ik met het maken van een tijdbalk. Die kan nu een stuk terug worden getrokken, naar 1987. Toen was niet Jan Pronk minister, maar Ed Nijpels.

Evenwel, de plannen kwamen niet uit Den Haag, maar uit Rotterdam. En het heette de Structuurvisie Noordrand. Alle onderwerpen waar dit blog over gaat staan erin. De Structuurvisie combineerde een nieuwe rijksweg (A16/A13) met een nieuw vliegveld (verplaatst naar Schieveensepolder, met een anders op de wind gerichte landingsbaan en gecombineerd met een bedrijventerrein) met een nieuwe woonwijk (Rijs en Daal, ten westen van het vliegveld) en een nieuw ontworpen stadsrand. Zie ook deze bladzijde uit het boek "Rotterdam herzien: dertig jaar architectuur, 1977-2007".

Daarbij hoorde een aantal waterpartijen, zoals de Boterdorpsche Plas. In wat we nu Wilderszijde noemen. In de MER-rapportage van de plannen over Noordrand uit 1996 staat op blz. 80, of 9 van de PDF een wat onduidelijke schets, die als je hem over Google Maps heenlegt precies past op Wilderszijde:

"30" is de Boterdorpsche Plas in wat we nu kennen als Wilderszijde

Meer schetsen, daterend uit 1991, zijn te vinden op de site van landschapsarchitect Van Veelen.

In deze schets uit 1991 rijdt al een HSL

Dat gebied lag ook toen al in Bergschenhoek. Hoe kon Rotterdam daar zo maar aankomen? We mogen ervan uitgaan dat de planvorming in samenwerking met de gemeente Bergschenhoek tot stand kwam.

Wat kan meespelen waren de plannen rond de Stadsprovincie Rotterdam. De Volkskrant beschrijft dat het begon in 1989 met "de commissie-Montijn, die nadrukkelijk poneerde dat de Nederlandse agglomeraties in het nieuwe Europa met Brussel, Frankfurt en het Ruhrgebied moeten concurreren. En dat zulks alleen goed kan wanneer de bestuurlijke onmacht en het gekrakeel tussen grote steden en hun zelfgenoegzame randgemeenten worden doorbroken: stadsgewesten of stadsprovincies dus. Rotterdam nam de kop met een plan voor een nieuwe eigen provincie, die ook veel taken van de gemeenten zou overnemen."

In 1988 hadden we eerst nog de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening (VINO), onder Minister Alders. Maar die zette niet zo grootscheeps in op woningbouw als de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra. Die begon in 1991 en werd tot 1993 verder ingevuld. En dat was dan onder Jan Pronk. Bij die eerste nota zaten destijds alleen aanwijzingen aan regio's en provincies over te bouwen woningen. Zo kreeg Stadsregio Rotterdam dus de opdracht om woningen te realiseren. Er zat in eerste instantie alleen een door creatieve ambtenaren gemaakte vlekkenkaart bij. Het is niet raar dat die creatieve ambtenaren gebruik maakten van bestaande plannen, zoals de Structuurvisie. Kip en ei: de bouwplannen van Wilderszijde kwamen uit Rotterdam (en Bergschenhoek), en kwamen uiteindelijk ook terecht in de Vinex.

Maar inmiddels was er de nodige weerstand gerezen tegen de megalomane plannen, die lange tijd hoorden bij de bestuursstijl aan de Coolsingel. Het was Integraal Plan Noordrand Rotterdam (IPNR) gaan heten. In 1992 kreeg het stadsbestuur het flink te verduren.

In augustus 1995 verscheen de Kadernota milieu-effectrapportage Vinexlokaties Rotterdam, met daarin diverse opties waaruit een keuze is gemaakt. Wilderszijde met 1050 woningen was zo'n keuze, met een grote waterplas met daaromheen grote woningen.

Ook in 1995 klaagt de minister van VROM bij zijn collega van Financiën:

"Het oppervlak van de in het kader van Vinex gereserveerde gronden voor uitleglocaties is ca. 9500 ha, uitgaande van 30 woningen per ha. Uit ingewonnen informatie naar de door grote projectontwikkelaars/beleggers ingenomen posities is het aannemelijk dat ca. 50% van het totale oppervlak van Vinex-uitleglocaties door hen op basis van economische eigendom is verworven. Daarnaast wordt geraamd dat voor ca. 15% van het oppervlak van Vinex-uitleglocaties door hen een optie verkregen is. De opties zouden betrekking hebben op ca. 1425 ha."

Uiteindelijk sterft de Stadsprovincie, nadat in 1995 de Rotterdammers in een referendum er gehakt van maakten. En de verhuizing van Rotterdam Airport werd gestopt in 1996. De megalomane plannen kregen ook geen steun in de Tweede Kamer. In 2001 besloot de gemeente Rotterdam definitief om het vliegveld niet te verhuizen.

De waterplas verviel nadat in 2001 een rapport was geschreven door Alterra in opdracht van de Gemeente Bergschenhoek.

In 2000-2001 was de gemeente Bergschenhoek ernstig in het ongerede geraakt. Ik schreef eerder al over het rapport dat werd uitgebracht Twynstra en Gudde, met een vervolg door prof. Ringeling en Daemen. Die schrijven: "Een passage uit genoemd rapport, op pagina 14, heeft tot beroering geleid. In deze passage maakt de onderzoeker melding van een aantal oordelen over 'het bestuur' [...]. Maar de meeste beroering ontstond door de kwalificatie 'niet integer'. [...] Wij vernamen vele verhalen over de wijze waarop zowel bestuurders als ook ambtenaren zich met een zeker plezier de aangename zijden van de publieke functie lieten aanleunen. Men spreekt over dure cadeaus, kerstpakketten, kistjes wijn en andere relatiegeschenken, over de etentjes en de reisjes, in enkele gevallen buitenlandse reizen. De ontvangers van deze geschenken zijn vooral bestuurders, maar wij hebben goede redenen om aan te nemen dat ook ambtelijke functionarissen zich hiervoor openstellen. Men laat zich de publieke functie kennelijk welgevallen." Ik zal het mooi zeggen: in zo'n situatie zijn mogelijk besluiten met minder zorgvuldigheid tot stand gekomen.

En dan lezen we verder in het schema onderaan het artikel van vorige week. Belangrijk zijn de vragen die de commissie Bouwfraude stelde over het bouwclaim-model, en de timing van de uitbreiding van Wilderszijde 1 naar Wilderszijde 2.

Waar het nu om gaat is dat ik denk dat er iets niet klopt. Het is speculatie, en onderzoek door de gemeenteraad zou de oplossing vooruit helpen.

1. Als in 1995, 2 jaar na de vaststelling van de Vinex-nota, en 4 jaar na de eerste versies, projectontwikkelaars zulke posities hebben ingenomen op Vinex-locaties als de Minister van VROM zegt, dan is het aannemelijk dat als de eerste Rotterdamse Noordrand-plannen begonnen in 1987 ook al in 1991 dáár posities waren ingenomen door projectontwikkelaars.

2. Dat bouwclaimmodel was voor gemeenten interessant omdat volgens de belangenorganisatie van projectontwikkelaars (brief uit 2002): "In de meeste gevallen werd de grond ver onder de oorspronkelijk aankoopprijs aan de gemeente verkocht, vanuit de veronderstelling dat dit deficit in een later stadium in de opstalontwikkeling goedgemaakt zou kunnen worden. In feite hebben gemeenten dus gronden dus tegen een lagere prijs in handen gekregen dan wanneer zij rechtstreeks verworven hadden." De Bouwfraude-commissie is daar overigens niet van overtuigd, zie de conclusies op genummerde blz. 288 of blz. 292 van de PDF. Opmerkelijk is dat dit allemaal stamt uit 2002. En dat járen later onze gemeenten nog voortgingen met die bouwclaims, terwijl er zo veel vragen waren. Zie de voetnoot 7 op genummerde blz. 255 of blz. 259 van de PDF.

3. Als we dan het handelen van gemeenten van vóór 2002/2003 met de mantel der liefde bedekken, dan begrijp ik volstrekt niet hoe met de wetenschap over het oordeel van de Bouwfraude-commissie over bouwclaims, beperkte bouwcapaciteit Wilderszijde door het onveranderde vliegveld, het besluit voor inperking Vinex-opgave van 1050 naar 790, en uitbreiding tot 2.650 woningen tot stand kon komen in het plan Wilderszijde uit 2008.

Omdat de bouwwethouder zo'n eigen versie van de geschiedenis vertelde op de radio ontstond er wat mail contact. Ik schreef hem: "Uw verklaring op de radio, niet onderbouwd, en tegengesteld aan de feiten, dat past niet in een democratisch bestel, en dat is erger. Vooral omdat het heel duur uitpakt voor de belastingbetaler."

Hij mailde terug: "Kom eens langs dan leg ik het uit hoe het zit ?"

Dus via zijn secretaresse een afspraak gemaakt. Krijg ik afgelopen zaterdag een brief dat hij de afspraak wil afzeggen omdat het een andere wending krijgt dan hij had gedacht. In een gelijktijdige maildiscussie had hij het namelijk over zijn geloofsovertuiging, en ik over mijn overtuiging dat zijn geloof en zijn handelen niet meer in sync waren. De afspraak ging vanzelfsprekend niet over zijn relatie met zijn Heer. Enfin, ik heb hem veel succes gewenst in zijn verdere werk.

Dus moeten we het doen met wat we al weten.

1. We weten dat de Vinex-opgave op zich toch redelijk gelukt is. Het grootste resterende probleem is Wilderszijde. Maar komt dat alleen door de bouwclaims en de bouwcrisis, of ook omdat het een onaantrekkelijke winkeldochter is, of is er nog meer aan de hand?

2. We weten dat Bouwfonds, een van de partners in BBGZ, de grootste projectontwikkelaar in Wilderszijde, in 2007 voor de gemeente een marktonderzoek deed naar Parkzoom en Wilderszijde. Waaruit valt te concluderen dat er concurrentie is tussen die twee bouwplannen, en dat er vooral op Parkzoom moet worden gebouwd.

3. Ik hoor van meerdere kanten dat alle plannen voor bouw op Wilderszijde worden platgeslagen. Komt dat door dat marktonderzoek? Bouwen op Wilderszijde schaadt de voortgang op andere terreinen. Ja duh? Op de radio bij Prem was op maandag 26 maart onze burgemeester te gast. Iemand belde in met een leuk plan om woningen voor 80.000 euro plus grondkosten neer te zetten. De burgemeester: dat kennen we, al eens bekeken, maar plan niets waard. Ik heb dat nagevraagd en destijds was men in eerste instantie heel enthousiast over dit soort bouwmogelijkheden. Tot vrij plotseling de ambtenaren het platsloegen, eigenlijk zonder goede argumentatie (volgens de mensen die ik sprak).

4. Verder gaat het verhaal (ik kies met opzet iets uit een vorige raadsperiode, maar ook zittende raadsleden weten of dit waar is, en ik daag ze uit te zeggen dat het niet waar is) dat in 2007 een mondelinge toezegging werd gedaan om a. 1,2 miljoen korting te geven aan een projectontwikkelaar op Parkzoom, en b. ook mondeling af te spreken dat als er niet 70% van de woningen gebouwd zou worden de gemeente nog eens 3,9 miljoen korting zou geven. Die mondelinge afspraak werd vlak voor de verkiezingen van 2010 aan de raad meegedeeld, en later dat jaar formeel vastgelegd. Onze bouwwethouder mailde mij op vrijdag 23 maart nog dat bij ons gesprek een ambtenaar aanwezig zou zijn. "Er is een afspraak dat wij niet alleen spreken met burgers vandaar." Dat is inderdaad gebruikelijk, en achteraf wordt er een verslagje gemaakt, zodat niemand later "verkeerde verwachtingen" kan hebben. Hoe zit dat dan met die mondelinge toezegging over zoveel miljoenen in 2007? Als die afspraak bestaat, beperkt die de bouwplannen op Wilderszijde?

5. Nu we het er toch over hebben, ook Bouwfonds kreeg een korting van 1 miljoen voor een bouwplan op Parkzoom. Dat staat wel gewoon op de site van de gemeente.

6. En we hadden die kwestie van bouwfraude, waar de raad in 2007 nog voor werd gewaarschuwd, en later nog eens door de accountant. Mede op Parkzoom.

7. Nog meer kwesties over kortingen aan projectontwikkelaars op Parkzoom? Laat het weten!

Bij voorkeur noem ik geen namen op dit blog, het gaat om het duiden van eventuele patronen. Zodat de gemeenteraad de nodige besluiten kan nemen, of eens de zaak zelf grondig onderzoeken.

De gemeenteraad zou dit eens ter hand kunnen nemen:

* Tegen welke prijs heeft de gemeente eigenlijk de gronden op Wilderszijde overgenomen? Hebben projectontwikkelaars de grond onder de prijs verkocht (zoals Neprom stelde, waardoor ze gedeeld belang hebben om te gaan bouwen), of tegen een normale prijs, of heeft de gemeente de grond duurder in de boeken gezet (virtuele winst, op verkeerde been zetten van gemeenteraad, mogelijke winsten van de verkopende partij maskerend, geen prikkel om bouwclaim in te lossen)? Bekend is dat op dit moment de grond van Wilderszijde voor teveel geld op de balans staat, maar ik bedoel de oorspronkelijke aankoop.

* Hebben de houders van bouwclaims (of de onderdelen als het om conglomeraten gaat) in Wilderszijde ook elders in de gemeente bouwplannen, of werkzaamheden verricht? Welke kortingen zijn er her en der allemaal gegeven? Welke verplichtingen is de gemeente aangegaan?

* Is Wilderszijde niet eigenlijk een foute speculatie van projectontwikkelaars uit begin jaren negentig, tot nu toe met belastinggeld gecompenseerd, maar nooit levensvatbaar, en moet daar niet een realistische oplossing voor komen?

* Is het niet een idee een schema te maken van alle spelers en hun belangen? Wie ging met wie waarover wanneer akkoord en wat stond er in dat akkoord?

Alle vragen moeten worden gelezen als echte vragen. Niet als statements.

Ik begrijp dat het vrijwel volledig verdwijnen van het gemeentearchief van Bergschenhoek een handicap is.

Een en ander is van belang, zodat de gemeente niet naar de pijpen danst van derden, en zelf alle keuzes en consequenties goed voor ogen heeft. Volgens mij is dat nu niet zo.

Commentaar is welkom!

Update 17:50. Helemaal vergeten om officieel VVD-Kamerstandpunt toe te voegen, zoals ontvangen per mail op 31 maart:

"Ik ken de situatie in Lansingerland, we hebben ook contact met onze lokale partijgenoten.

We mengen ons echter niet in keuzes die in het verleden door de lokale politiek zelf zijn gemaakt. Dit is aan de lokale politiek zelf. Op macro niveau heeft het Rijk zich in het verleden bemoeit met het aanzwengelen van de woningbouwproductie met de zogenaamde Vinexwijken. Dit is nu faciliterend beleid. De vraag in de markt ligt nu even stil, vanwege oa het ontbrekende consumentenvertrouwen. Dit zal weer aantrekken, aangezien we nog 550.000 woningen nodig zullen hebben tot 2020 om aan de vraag te kunnen voldoen.

Met vriendelijke groet,

Betty de Boer
kamerlid VVD Tweede Kamerfractie"

Categorie: Lokaal