Lansingerland door malversaties in acute financiële nood

dinsdag 5 maart 2013 - ***Updated 10/3*** Gisteravond werd bekend dat de dubieuze truuk met de grondwaarde van Wilderszijde is afgeschoten. Goedkeuring van de Jaarrekening 2012 vereiste afschrijving met 8 miljoen euro. Het patroon van onkunde en verkeerde voorlichting aan burgers, gemeenteraad en Provincie zet zich voort. (reactie CDA toegevoegd, reactie VVD toegevoegd, reactie PvdA toegevoegd)

Waar ging het ook alweer om?

Vanaf 1987 ontstond een plan om op Wilderszijde 1.050 woningen te bouwen, mits het vliegveld zou verhuizen of de startbaan zou draaien. Dat werd in 1995 opgenomen in de Vinex-plannen. De verhuizing van het vliegveld werd in 1996 afgeblazen. In juni 2005 komt het Stedenbouwkundig Masterplan Wilderszijde uit, met een plan om de Vinex-opgave terug te brengen, en tegelijk fors in eigen beheer uit te breiden. In juli 2008 verschijnt het Bestemmingsplan "Wilderszijde II", en is de uitbreiding van het aantal woningen definitief. De Vinex-opgave van 1.050 woningen is teruggebracht naar 790, en als eigen plan wordt dat weer opgehoogd naar 2.650 woningen en 3 hectare voorzieningen.

Men zegt dat de uitbreiding van Wilderszijde plaatsvond in de tijd dat de gemeente Bergschenhoek in het ongerede raakte (2000-2001) door integriteitskwesties, en dat het besluit niet in het gemeentehuis werd genomen, maar tussen de toenmalige wethouder en projectontwikkelaars bij de wethouder thuis. Omdat Wilderszijde wordt geplaagd door aan de ene kant de verbrede N209, aan een kant een hogedruk gasleiding en een steeds drukker wordende Boterdorpseweg (N472), aan een kant de hogesnelheidslijn en aan een kant het niet verplaatste en groeiende Rotterdam-The Hague Airport, is de leefkwaliteit er matig. Op de gemeentelijke geluidskaart is dat aangegeven met "oranje". Het is zeer de vraag of de woningnood ooit zo hoog wordt dat er werkelijk gebouwd gaat worden. In mijn boek en op dit blog heb ik er de nodige artikelen aan gewijd. Vooral toen de toenmalige wethouder Projecten zendtijd op RTV Lansingerland vulde om mijn historische reconstructie te bestrijden.

De gemeente zette Wilderszijde als "in exploitatie" in de boekhouding, waardoor de boekwaarde steeg, en er extra ambtenarenuren op konden worden geschreven.

In oktober 2011 was dat niet langer houdbaar. De gemeente verzon een briljante, maar dubieuze truuk. De boekwaarde werd met 14 miljoen omlaag gebracht, een potje voor tegenvallers werd omgezet in een reserve (vreemd vermogen werd omgekat naar eigen vermogen), en daarmee werden rentetegenvallers gecompenseerd voor de komende 10 jaar. Want, zo stelde het gemeentebestuur, de grond zou in 10 jaar weer de oude waarde krijgen. Het was gebaseerd op een jaarlijkse grondwaardestijging van 5%. En de hele constructie werd neergezet als "dit gaat 10 jaar in de ijskast en dan zien we wel weer".

Het kunststukje was zo knap, dat het ook weinig inzichtelijk was. Ik heb het toen door iemand met kennis van zaken laten afpellen, en in oktober 2011 op het blog gezet. De Münchhausentruuk is een tijdbom. Niet alleen als je het 10 jaar in de ijskast zou kunnen zetten, en dan eens zien wat er van je grondwaarde feitelijk geworden is. Nee, ook omdat de regelgeving niet toestaat dat je dit 10 jaar in de ijskast zet. Je moet elk jaar, of elke twee jaar, de werkelijke waarde taxeren. En zodra de 5% waardestijging niet bewaarheid is geworden, valt de hele constructie als een kaartenhuis ineen. Het potje in de reserve is niet groot genoeg, en de grondwaarde levert te weinig virtuele rente op om verliezen te dekken. Ook dat heb ik meerdere keren op dit blog, en in een hoofdstuk in het boek betoogd.

En nu is het dus zover. De goedkeuring van de Jaarrekening 2012 stond onder druk omdat de taxateur niet wilde instemmen met de gewenste grondwaarde. Er moest 8 miljoen vanaf. Zie deze afbeelding, slide 11 uit de webcast van de Kadernota van maandagavond 4 maart (vanaf 29:40):

De uitleg van de wethouder in de webcast, dat er geen verband is tussen de 5% waardestijging in de constructie (hij noemt 7%) en de werkelijke waarde, is volgens mij incorrect. De hele constructie gaat uit van bepaalde jaarlijkse opbrengsten, verliezen en waardevermeerderingen, anders ontstaan immers begrotingseffecten. Die volgens de gemeente op 27 september 2011 "nihil" zouden zijn. En hoe kun je volhouden dat een 25% waardedaling in latere jaren wordt goedgemaakt, en in 2013 beweren dat de uiteindelijke waarde van de grond in 2021 alsnog gemiddeld 5% is gestegen? Zoals de wethouder impliciet doet?

Daarmee zakt de Münchhausenconstructie als een pudding in elkaar, en wordt ook nog eens de hele bestaande financiële reserve weggevaagd.

Wat is hier erg aan?

1. Naar verluidt wilde vorige keer pas de derde taxateur de door de gemeente verzonnen grondwaardes accepteren, op 31 december 2011. Deze keer hielp er geen lieve moeder meer aan. De taxateur van deze ronde zou een andere zijn dan de vorige keer. Ook als deze vertelling onwaar is had het gemeentebestuur moeten weten dat de Münchhausenconstructie rammelde. Het was onwaarschijnlijk te verwachten dat de fantasievolle 5%-waardestijging jaarlijks de goedkeuring zou krijgen van accountants en taxateurs. De gemeenteraad is niet verteld dat die tussentijdse taxaties een risico opleverden, en ook niet dat de constructie van "10 jaar ijskast" niet in overeenstemming is met boekhoudregels. Wel is de gemeenteraad een constructie voorgehouden die zó ingewikkeld is, dat ik hem zelf ook door een ander moest laten uitleggen. Dit valt wat mij betreft onder de doodzonde "de raad verkeerd informeren". Ik noem het "malversaties".

2. De Begroting 2012-2015 en de Begroting 2013-2016 gaan uit van de juistheid van de Münchhausenconstructie. Ik heb daar steeds op gewezen op dit blog. De begrotingen zijn ook nog eens langs de toezichthouder, de Provincie, gekomen. Klaarblijkelijk met een risico van 8 miljoen. Ook de toezichthouder is dus op het verkeerde been gezet. Dat noem ik eveneens "malversaties".

3. De Begroting 2013-2016, zoals gepubliceerd in oktober 2011, bevatte een gat van 36 miljoen euro, dat niet werd gespecificeerd.

4. Twee dagen vóór de vaststelling van de Begroting ontving de gemeenteraad een vel met een nieuwe balans, die dermate grote verschuivingen (56 miljoen) bevat dat ook de rest van de begrotingstekst erdoor zou worden beïnvloed. Maar tot op heden kan ik die nieuwe balans niet op de gemeentesite vinden, en heeft de gemeente alleen de oude begroting (die dus niet werd aangenomen) openbaar gemaakt. De gemeente doet wel stoer dat ze de Provincie een "begrotingsscan" wil laten maken, in de hoop op "meer 'begrip en belangstelling' voor de financiële situatie van Lansingerland", maar de eigen bevolking blijft verstoken van de juiste openbare financiële informatie. Misschien omdat gebleken is dat ze de Provincie gemakkelijker een rad voor ogen kunnen draaien? Wat heeft de gemeente te verbergen, behalve de al gebleken, zo door mij benoemde, malversaties?

5. De gemeente komt nu acuut geld te kort. Er was al door de VVD-burgemeester en VVD-wethouder aangekondigd dat ze het geld bij ons zouden komen halen, als een achterstevoren-Robin-Hood.

Wat betekent dit voor de verkiezingen volgend jaar maart? De VVD ziet de bui natuurlijk al hangen. Hun eigen wethouder is kampioen creatief boekhouden, en dat was toch iets anders dan de kiezer werd beloofd, of op de website steeds langskomt:

Bron: www.vvdlansingerland.nl

De PvdA heeft een perfect tienpuntenplan gelanceerd om de financiën weer in de hand te krijgen. Maar dat deden ze bij het Zomerakkoord vorig jaar óók, en daar kwam uiteindelijk niets van terecht.

Ik heb zo mijn ideeën hoe we ons gemeentebestuur, en de coalitiefracties die die ongein steunen, met de neus op de feiten kunnen drukken. Daarover een volgende keer meer.

Ik ga aan gemeente, raadsleden en Provincie vragen om reacties op dit artikel. Die plaats ik hieronder.

**Update 6/3, 13:15: reactie CDA:

Het ziet er niet best uit met de financiën in LL. Een eerste korte reactie nav je mail.

* Het CDA heeft tegen de constructie Wilderszijde gestemd en heeft over de ondeugdelijke onderbouwing diverse keren helderheid gevraagd en ook diverse keren onvoldoende antwoord gekregen (vandaar onze stem tegen). Jan van Arem kan je daarover verder informeren. We delen je twijfels over de wijze van taxatie en de waardebepaling in 2021.

* Wij hebben tijdens de begrotingsbehandeling eind 2012 ook uitgesproken dat de manier waarop met de raad wordt omgesprongen in informatievoorziening (ook gezien de grote verschuivingen vlak voor de behandeling) absoluut niet door de beugel kan.

* Op 6 februari 2013 zijn bijgevoegde vragen naar het college gegaan, omdat wij de sessies Kadernota en de gemeentelijke financiën veel transparanter willen hebben, niet in de laatste plaats om als raad sturing te kunnen geven en te kunnen controleren. Antwoorden kregen we (nog) niet.

* Het innemen van een leidende rol in de gesprekken richting provincie -zeer relevant als onze Algemene Reserve op korte termijn mogelijk in zijn geheel verdwenen blijkt- is noodzakelijk maar dus blijkbaar niet aanwezig. Een visie en een terugkoppeling op papier van de gesprekken van het college ontbreken nog altijd.

**Update 14:05: reactie VVD

1. De VVD is van mening dat wij voldoende zijn voorgelicht door het college. Al gedurende 2011, in de aanloop naar het zomerakkoord als ook nu gedurende de opmaat naar de kadernota heeft het college volledig openheid van zaken gegeven ten aanzien van de financien in de grondexploitatie. Afgelopen maandag is hier een mooi voorbeeld van waarbij ook openheid van zaken is gegeven ten aanzien van de afwaardering van Wilderszijde. De verliezen die op Wilderszijde genomen moeten worden kennen dezelfde oorzaak als die op gronden in exploitatie, namelijk de teruglopende grondprijzen voor woningbouw. Bij grondexploitaties vind jaarlijks een toets plaats op de marktconformiteit van de opgenomen grondprijzen, bij niet in exploitatie genomen gronden gebeurt dat op de boekwaarde door middel van een taxatie.

2. Wij worden doormiddel van begrotingswijzigingen op de hoogte gehouden. Hiervoor dient de gemeenteraad apart ook akkoord te geven. Verder hebben we de normale P&C cyclus waarbij wij middels voorjaarsnota, kadernota, najaarsnota en begroting momenten genoeg hebben om inzage te hebben in de balans. Op dit moment hebben wij niet de behoefte om deze cyclus nog verder uit te breiden met tussentijdse balansoverzichten.

3. De VVD vindt per definitie dat je altijd eerst moet kijken naar bezuinigingen alvorens je kijkt naar lastenverhoging. Wij zijn voorstander van minder uitgeven ipv je gemeentelijke inkomsten te verhogen. Lastenverhoging is voor ons als VVD wel het allerlaatste middel waar je naar moet grijpen. Zeker met de al hoge lokale lasten zijn wij hier geen voorstander van. Daarbij dient wel aangetekend dat wij onze ogen ook niet sluiten voor de realiteit en er een mogelijkheid zou kunnen ontstaan dat we hier wel naar zullen moeten kijken als alle andere maatregelen niet meer toereikend of uitgeput zijn. Maar nogmaals is dit voor ons wel het uiterste middel.

**Update 14:05: reactie PvdA

De PvdA heeft niet gereageerd op mijn vragen, maar schrijft wel iets in wekelijkse nieuwsbrief:

"Vast staat dat bij de jaarrekening 2012 een verlies genomen moet worden op Wilderszijde van 8 miljoen op basis van een nieuwe taxatie. Hoe het met financieel met Wilderszijde precies zit is te vinden op http://player.companywebcast.com/gemeentelansingerland/20130304_1/nl/Player Zoek naar minuut 32 en volg het debatje tussen Eddy Neeleman die het fenomeen contant maken en rente opboeken verwart met taxeren op de economische prijs en de reactie van wethouder Werner Ten Kate hierop."

Zoals hierboven gesteld: voor zover ik het kan beoordelen stelde Neeleman een aantal vragen, waar de wethouder op antwoordde. Theoretisch heeft wethouder gelijk, dat het contant maken iets anders is dan de waardestijging. Maar het gaat om meer: als je nu 25% waardedaling moet accepteren, dan gaat dat in tegen de hele opzet van het in de ijskast zetten van Wilderszijde tot 2021. Dan valt de hele berekening, waar o.a. PvdA in oktober 2011 mee instemde, uit elkaar. Je moet dan minstens de verwachting hebben dat de 25% waardedaling nog wordt goedgemaakt tot 2021. Maar of je rentebijschrijving en je reserve voldoende zijn om het "nihil effect" te krijgen waaronder de raad instemde in oktober 2011, dat is natuurlijk niet waar. Dit was overigens in oktober 2011 ook bekend. Kortom, de raad is verkeerd geïnformeerd, en de wethouder deed nu opnieuw alsof de raad gek is, en hij het zo goed weet. Terwijl hij dingen vertelt die niet waar zijn, en grote consequenties hebben.

Misschien begrijpt PvdA het zelf niet zo goed. Daar wreekt zich dat er geen goede fractiespecialist is, net als VVD had tot een paar weken geleden. Het is niet erg als je het niet goed snapt, want uiteindelijk is het ook lastige materie. In 2005 en 2009 was PvdA nog zo fier het eerlijk te bekennen dat het een soort "black box" is. Dat is ook wat waard. Maar dan moet je niet gaan vitten op collega's die het goed snappen, maar door de wethouder met jokkebrokkerij het bos worden ingestuurd! Uiteindelijk heb je zelf uit onwetendheid ingestemd met een verkeerd besluit. Een man een man, een woord een woord. Anders mag de burger betalen, omdat je je werk niet goed doet.