Fabeltjes ontkracht

zaterdag 21 september 2013 - De gemeente Lansingerland zit zwaar in de problemen, en dat is niet zo maar. Er zijn en worden de verkeerde keuzes gemaakt, en de gemeenteraad laat het gewoon gebeuren. Raadsleden klagen dat ze niet meer worden gehoord door de pers. Ondertussen verzinnen college en raad allerlei fabeltjes die niet bijdragen aan de oplossing. Er is een oplossing waarbij de bevolking buiten schot blijft.

Laten we dit punt voor punt eens doornemen. Om te beginnen met het probleem, en een werkende oplossing. Ik heb op dit blog er al het nodige over geschreven, en dat vorig jaar samengevat in een boek, dat algemeen en onbeperkt verkrijgbaar is via Van Atten in de Kerkstraat, andere boekwinkels, en online. En sinds een paar maanden te leen bij alle bibliotheken in de omtrek.

1. Wat is het probleem?

Lansingerland heeft een buitensporig hoge schuld. Die was in januari 2013 ongeveer 300 miljoen euro. Voor zover ik het kan zien is dat vooral ontstaan door leningen bij de aankopen van bouwgrond. Maar omdat de gemeente heel weinig rente betaalt (0-1%, soms zelfs een negatieve rente) was bijv. in 2009 de verleiding erg hoog om snel 50 miljoen erbij te lenen. Een verhoging van de schuld met 53 miljoen werd in de Jaarrekening 2009 (blz. 97 PDF) opgevoerd als een besparing van 185.000 euro.

Verder staat bouwgrond voor een hoger bedrag in de boeken dan die waard is. Dat is namelijk niet altijd de waarde van de aankoop, plus de kosten die verder zijn gemaakt om het bouwrijp te krijgen, enz., maar een waarde die in de markt vergelijkbaar is met andere grond die in exploitatie is. Er is dus ooit een bedrag aan toegevoegd, dat nu niet meer realistisch is, maar dat geld is inmiddels uitgegeven, en nou moet het weer ergens vandaan komen. De gemeente schrijft regelmatig af, maar door de enorme hoeveelheid bouwgrond, en de fantastische bedragen die ze er zelf aan hebben gehangen, is dat nog niet genoeg geweest. De gemeente houdt dat verder geheim. In december 2012 becijferde bureau Fakton dat het voor Lansingerland zou neerkomen op 2.600 euro per inwoner, wat door de gemeente in januari 2013 officieel is bevestigd. Dat komt neer op tussen 128 en 144 miljoen euro. De gemeente liet, ook weer in het geheim, uitrekenen hoeveel het zou kunnen zijn in bepaalde scenario's. Dat rapport is door het Financieele Dagblad afgelopen week naar buiten gebracht. In het ergste geval gaat het in dat rapport om 200 miljoen euro.

Wat nog onderbelicht is, is dat onze gemeente ook nog eens garant staat voor andere partijen. In mei vorig jaar berekende ik dat dat méér is dan toegestaan. Inmiddels is het nog steeds te veel, maar met 10 miljoen gedaald naar ongeveer 233 miljoen euro (Jaarrekening 2012, blz. 112 PDF). Als er iets mis gaat bij de organisaties waarvoor de gemeente garant staat, komt dat deels voor rekening van onze gemeente, en dus voor de burgers.

De actualiteit van deze week, door de publicatie van het Financieele Dagblad, was dat het ergste scenario uit het geheime rapport over de grondwaardes nog onvoldoende was. Het zou oplopen tot 233-286 miljoen euro. Samengevat tot "Gemeente verliest kwart miljard".

Er komt bij dat in juni door de SP kamervragen zijn gesteld over wat gemeenten moeten doen als de grondwaardes niet realistisch zijn. Ik citeer het blad Binnenlands Bestuur: "Minister Ronald Plasterk (Binnenlandse zaken) liet [...] weten dat boekhoudkundige trucs niet zijn toegestaan. Verliezen moeten direct worden genomen, stelt de bewindsman. Om orde op zaken te stellen, kan een armlastige gemeente eventueel de OZB verhogen. Het maximum bedraagt nu 120 procent van het landelijke gemiddelde, maar bij gemeenten met een artikel 12-status kan dat worden opgetrokken naar 140 procent."

De inwoners met een eigen huis, en waarbij de lokale belastingen niet worden kwijtgescholden, kampen met hoge gemeentelijke belastingen, in de top van wat andere Nederlandse gemeenten doen. Dat komt door de deal die jaren geleden met vuilophaal Irado is gemaakt. Onze OZB zit op pakweg 85-90% van het landelijk niveau. Als die stijgt naar 120% zijn dat honderden euro's extra belasting per huishouden, afhankelijk van de waarde van je woning. En navenant meer als we naar 140 procent gaan. Gelukkig mag een gemeente zelfstandig de OZB maar geleidelijk verhogen. Bij een "faillissement" gaat het in één klap. De regels voor dat faillissement zijn inmiddels flink aangescherpt, dus het is maar de vraag of Lansingerland het zou mogen aanvragen. Een gemeente kan niet failliet gaan zoals een bedrijf, en mag in principe oneindig doorlenen. Maar zal alsmaar meer tegenwerking krijgen van Rijk en Provincie. De gemeenteschuld telt mee bij de Nederlandse schuld, u weet wel, van die 3%-regel die gezamenlijk door de Europese landen als maximum is afgesproken.

2. Wat is de oplossing?

Met het verhogen van gemeentelijke belastingen, zoals OZB, ben je al gauw 100 jaar bezig om de Lansingerlandse gemeenteschuld en de stijging van de schuld door grondafschrijvingen af te lossen. Als de gemeente de lasten verhoogt en ook nog eens het voorzieningenniveau afbouwt gaan de inwoners die eerst een Nederlandse toptarief aan lokale belastingen betaalden méér betalen voor minder. Een recept voor opstand en verzet.

Als politieke partijen de "artikel 12"-status ("faillissement") forceren is dat zeer riskant voor het democratisch draagvlak, en het functioneren van het lokale bestuur.

Maar wat dan? Er is een groot voordeel. Lansingerland is geen zwerver met een gat in de hand en grote schulden, maar een jonge, gezonde kostwinner, met een gat in de hand en grote schulden. Gebleken is dat Lansingerland meer geld uitgeeft dan nodig. De nestor van Leefbaar 3B zei dat in mei in De Heraut (blz. 49), en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de Provincie hebben het bevestigd in een eerste begrotingsscan.

Ik heb het berekend, zie mijn boek, zie "Griekenland aan de Rotte", en zie de grafiekjes hier.

Vergeleken met vergelijkbare gemeenten, die ook groeiden, maar geen schulden hebben, grondzaken buiten beschouwing latend (!) geeft Lansingerland ongeveer 200 euro per jaar méér uit per inwoner. En dan ben ik terughoudend, want het is 525 euro per jaar meer dan vroeger de 3B-dorpen gezamenlijk.

Dat is als een huishouden dat altijd alleen A-merken bij een dure supermarkt koopt, terwijl andere huishoudens ook B- en C-merken kopen, aanbiedingen, en wel eens naar goedkopere supermarkten gaan. De inwoner merkt weinig tot niets van een kwaliteitsverschil.

Bovendien investeert Lansingerland ook nog eens meer dan andere gemeenten, grondzaken buiten beschouwing latend. Dat gaat om ongeveer 850 euro per inwoner, totaal, en is sinds 2007 zo gegroeid. De 3B-dorpen liepen redelijk in de pas met andere gemeenten.

Het gat in de hand werd uitstekend verbeeld door het sportcourt dat er pas moest komen. Er was geld van de Stadsregio. Onafhankelijk raadslid Neeleman zocht uit dat het ook veel goedkoper kon, maar de raad wilde daar niet van weten. De Heraut: "Maar de CU, VVD en de PvdA waren zeer tevreden met de toekenning en vonden het een mooie prestatie dat het subsidiebedrag was binnen gehaald."

Het is dus niet heel raar om te stellen dat door slimmer te werken de gemeente 500 euro per inwoner per jaar kan bezuinigen zonder (!) dat de burger er wat van merkt. 500 Euro maal 56.000 inwoners is 28 miljoen euro per jaar.

De gemeenteschuld hoeft niet helemaal te worden afgeschreven (het is heel normaal om een schuld te hebben bij een bouwopgave, alleen niet zo extreem) dus daar moet zeg 200 miljoen van af. De afschrijvingen op bouwgrond zijn alleen een kwart miljard in dat ergste scenario. Om dat verlies nu in één keer te nemen is nogal suf. Als er al hulp van het Rijk ingeroepen moet worden dan is het om dat uit te smeren over een langere periode. Zeg 10 jaar. In die tien jaar, wat heel lang is, zal toch wel met enig realisme de helft verdampen, gewoon omdat er toch weer wordt gebouwd. Lansingerland is nog altijd geprojecteerd in een groeiregio, terwijl de rest van Nederland krimpt. Dus stel dat er voor 125 miljoen aan afschrijvingen moet worden genomen.

Bij elkaar 325 miljoen dat moet worden opgebracht. Dat is, zonder pijn bij de bevolking - 28 miljoen per jaar beschikbaar - totaal in 11,6 jaar te doen. 325 miljoen in 10 jaar is 32,5 per jaar, met 56.000 inwoners is 580 euro per inwoner per jaar. Okay, dan doet het een beetje pijn. 80 Euro per inwoner extra.

Als de termijn wordt opgerekt naar 15 jaar kan de jaarlijkse bijdrage dalen tot 325 miljoen gedeeld door 15 gedeeld door 56.000 inwoners = 387 euro per inwoner. Het is te doen.

De pijn ligt dan vrijwel geheel in het Paleis op het Eiland, bij het college, bij de raad, bij de ambtenaren. 10 Jaar geen plannetjes, geen "leuke dingen", een wethouder minder (want niks te doen). Wel min of meer zo opereren zoals andere vergelijkbare gemeenten ook doen. De inwoners komen niets te kort. De burgemeester van Pijnacker-Nootdorp zei het afgelopen week heel mooi in een filmpje op RTV Lansingerland: "Lansingerland en Pijnacker-Nootdorp lijken heel erg op elkaar, maar Lansingerland moet zijn financiën eens op orde brengen". De burgemeester van Lansingerland kon alleen meesmuilen.

Een dieptescan die Rijk en Provincie nu uitvoeren zal later dit jaar duidelijkheid geven wáár ongestraft kan worden gesneden in het gemeentevlees.

=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+=+

En dan nu de fabeltjes die door raad en college worden opgetrokken om maar niet in dat eigen vlees te hoeven snijden.

3. Lansingerland zit in de problemen omdat ze nog veel woningen moesten bouwen terwijl andere Vinex-gemeenten al klaar waren. Zoals Pijnacker-Nootdorp.

Die hoorden we deze week uit de mond van de nieuwe wethouder Financiën (VVD) bij BNR, en we lazen dat in de wekelijkse PvdA-nieuwsbrief. Een nieuw verhaal, ik heb het aan een al wat langer meedraaiend raadslid gevraagd, en die kende dit ook nog niet.

In "Vinex! - een morfologische verkenning" uit 2006 staan tabelletjes op blz. 11 van de PDF. Volgens een enquête in 2005 zeiden gemeenten zelf dat de opgave voor Ypenburg-Nootdorp 10.500 woningen was, waarvan 10.300 zouden worden gebouwd. Pijnacker-Zuid had een opgave van 1.700, maar zou er 3.400 bouwen. Pijnacker-Delfgauw 2.000 en 2.400 te bouwen. Bergschenhoek en Berkel en Rodenrijs hadden een opgave van 8.000, maar wilden anno 4.400 bijbouwen onder de Vinex-opvolger Vinac.

Ging dat moeizaam? Zie dit artikel in de Heraut en dit artikel in de Heraut uit februari 2006. De Heraut heeft helaas het archief opgeschoond, en het staat niet meer in dat eigen archief. Tien jaar Vinex was een reden voor feest. Er zouden in Berkel en Rodenrijs en Bergschenhoek nog 4.400 woningen moeten worden gebouwd tussen 2005 en 2010.

De getallen waren bovendien enigszins vloeibaar. Als het niet lukte, dan werd het gewoon doorgeschoven. In 2003 stond in een evaluatie: "Het Stadsgewest Haaglanden en de Stadsregio Rotterdam lopen enigszins achter op de oorspronkelijke opgave. De ontwikkeling van werklocaties wordt deels doorgeschoven naar de periode na 2005." Maar of Lansingerland (in Stadsregio Rotterdam) ook die vertraging had, en Pijnacker-Nootdorp (in Stadsgewest Haaglanden) juist niet, is voor mij niet aangetoond.

Voor al die inspanningen kregen Vinex-gemeenten veel vrij te besteden geld. De voorlopers van Lansingerland kregen 65 miljoen euro in de hand. Lansingerland bouwde er o.a. een bruggetje van het Paleis op het Eiland mee.

4. Waarom praat de pers niet met de raad?

Dat moet je aan de pers vragen. Misschien komt het door het eenvormige geluid van coalitie en college. Het best te zien aan deze kop in de 3B-krant: "College en PvdA oneens met Rekenkamer".

En dan is de PvdA nog de grote communicator. Ze zeggen tenminste wat, ze leggen uit, duiden, analyseren.

Bij de VVD staat bovenaan de website de uitspraak van de politiek leider: "Ik heb geen speciaal talent. Ik ben slechts nieuwsgierig."

Daar had ik een grapje over gemaakt op het blog, "de naar eigen zeggen talentloze lijsttrekker", en afgelopen week vond iemand dat flauw. Het was gewoon een quote van Einstein, meer niet. Ik heb mij toen weerhouden een grapje te maken over een Einstein in onze gemeenteraad die blijkbaar alles laat gebeuren wat er is gebeurd. En dat het bestuur van de lokale VVD een lijsttrekkersverkiezing niet aandurfde en voor de zekerheid maar omzette in een benoeming.

Het houdt namelijk verband met dit onderwerp. Einstein werd door zijn biograaf Carl Seelig gevraagd hoe hij nou eigenlijk bij die relativiteitstheorie kwam. In een brief van 11 maart 1952 opent Einstein met: "Ich hab keine besondere Begabung, sondern bin nur Leidenschaftlich neugierig. Damit entfällt also die frage nach der Erbschaft." Vertaald: "Ik heb geen speciaal talent, ik ben slechts hartstochtelijk nieuwsgierig. Daarmee vervalt de vraag naar de erfenis." Om vervolgens nader in te gaan op hoe hij erbij kwam.

De Einstein van de VVD laat het "hartstochtelijk" weg, want de quote wordt omgezet in wat prietpraat: "Je kunt uiteraard van mening verschillen zolang je maar wel interesse in de ander blijft tonen. In de politiek noemen we dit wel 'hard op de inhoud maar zacht op de relatie'."

Het is dan niet raar dat de pers het grootste deel van de gemeenteraad links laat liggen als "niet relevant". Het collegestandpunt wordt verwoord, als die tenminste iets wil zeggen, wat bij het Financieele Dagblad werd geweigerd. En de pers geeft het tegengeluid weer, in zijn uppie vertegenwoordigd door raadslid Neeleman.

D66 schijnt dat door te hebben, en heeft samen met de provinciale PvdA (die heel verstandig ook tegen het Factory Outlet Center op Bleizo stemde), vragen gesteld over de manier waarop de Provincie door de gemeente is geïnformeerd en over de manier waarop vervolgens de provinciale volksvertegenwoordiging weer is geïnformeerd. Een angel waar het college zich echt wel zorgen over mag maken. Wat als blijkt dat ze al te creatief met de cijfers omgingen, en de provinciale toezichthouder hebben misleid?

5. Klopt die 250 miljoen eigenlijk wel?

De VVD-wethouder Financiën en PvdA-nieuwsbrief beweren dat die 250 miljoen niet klopt.

De PvdA legt helder uit hoe zij het sommetje maken. De enige raadsfractie die die moeite neemt, overigens!

PvdA komt echter in het sommetje met een verwijzing naar die 65 miljoen euro aan "handgeld" dat de 3B-gemeenten bij de Vinex-opgave kregen. Ik kan dat niet terugvinden in de verantwoording van het FD-artikel (het kopje "Verantwoording" op de derde bladzijde van de scan die de gemeente rondstuurde). Ik heb het sommetje van FD in mijn eigen artikel herhaald.

In januari was 144 miljoen euro bekend, op basis van de Jaarrekening 2011, zie ook de vragen van D66 en PvdA aan de Provincie. Daar komt na de Jaarrekening 2012 een aanvullend tekort bij (zegt PvdA Lansingerland zelf) van 71,5 tot 114,5 miljoen. En er is op de Jaarrekening 2012 nog een verlies van 15 miljoen genomen. Nemen we 2 tot 12,5 miljoen voor de zeperd van Bleizo (veel te weinig): 144+71,5+15+2 is pakweg 233 miljoen euro. 144+114,5+15+12,5=286 miljoen.

Ik kan daar niets anders van maken. Ik heb aan de PvdA gevraagd hoe dat nou zit met die 65 miljoen, maar ze reageren al een tijdje niet op vragen.

6. Is het gemeentebestuur van Lansingerland corrupt?

Als je het de bevolking vraagt, zoals Telegraaf deed, is men helder: "Achter slot en grendel!".

De inmiddels vertrokken wethouder Projecten was in 2001 als "schoon" uit de corruptie-affaires van Bergschenhoek gekomen. Hij maakte er nooit een geheim van zakelijk en politiek te vermengen. En dat was ook nooit een probleem. Maar toen er vragen kwamen toen B&W en raad zaten te vergaderen over stukken die waren gemaakt door het bedrijf van de wethouder, in het bijzijn van, en met deelname van de wethouder, gingen hij en andere collegeleden rare sprongen maken. Er kwam zelfs een gemeentelijke persverklaring waarin werd ontkend wat volgens aanwezigen wèl was gebeurd. De wethouder had het gewoon moeten toegeven, aan zijn functioneren werd door vrijwel de hele raad niet getwijfeld. Maar toen de oneerlijkheid erin sloop, en een BING-rapport toch ook de dorpse praktijken van een tijdje terug met objectieve ogen onder de loep nam, tja, toen was er geen houden meer aan. Opmerkelijk: bovenstaande kon niet gebeuren door de wethouder alleen, en alleen met medeweten en instemmen van de burgemeester.

En daarmee kwam die ook onder een vergrootglas te liggen. Waar de Zuid-Hollandse Commissaris des Konings nog een schepje bovenop deed door te stellen dat een burgemeester niet betrokken moet zijn in dossiers als Bleizo.

Want er is nou dan wel een Rekenkamer-rapport over Bleizo, maar mijn collega-blogger van Lansingerland.info heeft nog meer raars opgediept. De verhuizing van het stroomstation van TenneT is eigenlijk heel vreemd gegaan.

En zo zijn er meer rare dingen gebeurd. Zoals de uitbreiding van Wilderszijde 1 met Wilderszijde 2. En "raar" kan staan voor "heel dom", of "opzet". Eerder schreef ik al: het is volgens mij veel gemakkelijker om een paar grijpgrage bestuurders en ambtenaren te vinden, dan tientallen héél domme mensen. Maar ik laat mij graag overtuigen.

De grote weelde van de hogere bestedingen en investeringen wijst op hogere marges voor allerlei uitvoerders, en/of al te soepele besluitvorming als met het sportcourt. En dat trekt onverlaten aan, zowel onder uitvoerders, als ambtenaren, als (mag ik het zeggen) bestuurders. In hoeverre er sprake is van corruptie zal in de tijd wel blijken. Als Lansingerland de lasten verhoogt zullen woeste burgers op elke slak zout leggen.